Formowanie:
1 Brygadę Saperów utworzono na podstawie rozkazu nr 01 dowódcy 1 Armii Polskiej w ZSRR z dnia 1 IV.1944 roku. Sformowana na podstawie etatu 012/88 i 012/109. Brygadę zaczęto formować 23.III.1944 r. w miejscowości Lebiedin w rejonie Sum.

Dowódcy
dowódca brygady: 21.04.1944 - 03.05.1944 - p.o. mjr Karol Jakubik
03.05.1944 - do konca wojny - płk Bronisław Lubański

Zastępcy do spraw liniowych:
03.05.1944 - 02.09.1944 - mjr Karol Jakubik

Szef sztabu:
21.04.1944 - 26.04.1944 - p.o. chor. Władysław Tryliński
26.04.1944 - 01.05.1944 - p.o. kpt. Piotr Romanowski
01.05.1944 - 17.05.1944 - mjr A. Lewkowicz
17.05.1944 - 19.05.1944 - p.o. ppłk Michał Fiedosiejew
19.05.1944 - 02.06.1044 - mjr Edward Stelnicki
02.06.1944 - do końca wojny - ppłk Włodzimierz Piliński

Zaprzysiężenie:
Złożona 09.07.1944 r. w m. Ostrów na Wołyniu.

Sztandar:
Ufundowany przez społeczeństwo Wawra wręczono w pażdzierniku 1944 roku.

Nazwy i odznaczenia:
Na podstawie rozkazu d - cy 1 AWP nr 60 z 24.02.1945 r. oraz rozkazu ND Armii Radzieckiej nr 011 z 19 II.45 r. otrzymała miano "Warszawskiej". Na podst. uchwały Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 4.V.45 r. została odznaczona Orderem Kutuzowa II klasy. W roku 1946 odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy.


Skład brygady:
W/g etatu brygada składała się z:
dowództwa brygady - nr etatu 012/88 ( 67 ludzi )
kompanii dowodzenia - nr etatu 012/189 ( 94 ludzi )
kompanii rozpoznania - nr etatu 012/198 ( 65 ludzi )
parku przeprawowgo - nr etatu 012/90 ( 37 ludzi )
8, 9, 10, 11 batalionów saperów - nr etatu 012/109 ( 320 ludzi )
plutonu sanitarnego - etat nr 012/152 ( 17 ludzi )
2966 poczta polowa ( 4 ludzi )

W skład sztabu wchodziły:
-   pluton łączności
-   komp. rozp. ( dwa plutony )
-   komp. dowodz.
-   dwa plutony samochodowe
-   pluton remontowy
-   pluton gospodarczy
-   żandarmeria

W skład bat. sap. wchodziły:
-   pluton dowodzenia ( dwie drużyny rozpoznania )
-   trzy kompanie saperów (każda komp. złożona z trzech plutonów, pluton składał się z trzech drużyn)
-   plutonu gospodarczego.

W lipcu 44 roku brygada posiadała:
-   karabiny (548)
-   pistolety maszynowe (593)
-   karabiny maszynowe (99)
-   samochody (57)
-   traktory i ciągniki (4)
-   radiostacje (12)
-   75 koni

Na wyposażeniu brygady znajdował się NLP (nowy lekki park) składający się z 28 pontonów składanych. Ponton składany NLP zabierał 25 żołnierzy.
Typ i ilość promów NLP:
5 t. - 14 szt.
-   zastosowane jako promy - liczba ludzi potrzebnych do budowy 18, czas budowy 30 min.
-   zastosowane jako mosty - długość całkowita 139 m, szerokość 2, 62 m, liczba ludzi do budowy 288, czas budowy 75 min.
9 t. - 9szt.
-   jako promy - ludzie do budowy 18, czas 40 min.
-   jako mosty - dł. 99 m., szer. 2, 73, ludzie 216, czas 90 min.
16 t. - 4 szt.
-   promy - ludzie 27, czas 50 min.
-   mosty - dł. 77 m., szer. 2, 73 m., ludzie 180, czas 90 min.

W póżniejszym okresie brygadzie przydzielono park DLP. Na wyposażeniu był również kuter BMK -1.
Saperzy budowali także SDŁ (saperskie łódki drewniane) wykorzystywane pojedyńczo lub łączone w promy. Pojemność łodzi wynosiła 10+2 osoby.
W różnych okresach przydzielano również brygadzie nieetatowe środki jak np.:
LG 12 (górskie łodzie gumowe mogące przeprawić 10-12 żołnierzy lub armatę 45 mm)
DSŁ (desantowa łódż składana o pojemności 10-12 ludzi, dwie łodzie - armata 76 mm z przodkiem).
Ponadto brygada posługiwała się wszystkimi rodzajami min. Brygada do końca wojny nie osiągnęła pełnych stanów etatowych, gdyż tworzenie coraz to nowych jednostek pochłaniało wszelkie rezerwy.

Dyslokacje i działania bojowe:
8 czerwca 1944 r. 1 BSap. otrzymała rozkaz przegrupowania w rejon Łucka.
26.04.1944 r. zabezpiecza przeprawę 3 DP przez rzekę Styr. Brygada działająca w składzie 1 AWP wraz z nią zostaje podporządkowana 1 FB i zabezpiecza przemarsz oddziałów armii m.in. 1 i 3 DP oraz 1 BPanc. będąc w pierwszym rzucie marszowym, remontując drogi i mosty oraz usuwając miny.

Pierwszym tak naprawdę bojowym działaniem był forsowanie Wisły pod Dęblinem i Puławami.
Brygada miała za zadanie zabezpieczenie inżynieryjne forsowania Wisły na które składa się:
rozpoznanie inżynieryjne rzeki i terenu,
obrony przeciwnika,
przygotowanie oddziałów i środków przeprawowych.
Niestety w czasie walk o zdobycie przyczółków popełniono katastrofalny w skutkach błąd. Mimo w zasadzie dużej łatwości obliczenia potrzebnych do forsowania ilości środków przeprawowych do bezpośredniego desantu wykorzystano właściwie tylko 8 bsap. z parkiem pontonowym brygady. Zupełnie nie wykorzystano reszty brygady jak również armijnych 7 zbsap i 6 bpont-most oraz przydzielonego przez front 21 bpont-most. Tak więc nie wiadomo po co w odwodzie armii pozostalo 3/4 sprzętu przeprawowego i 6 batalionów. Do 2 bat. 2 pp mającego forsować Wisłę w rejonie na wschód od Stężycy skierowano dwa plutony saperów i 6 pontonów NLP, do 3 bat. 6 pp przeprawiającemu się w rejonie Wólki Profeckiej oddano trzy plutony i 10 pontonow NLP, natomiast 1 i 3 bat. 4 pp otrzymały 12 pontonów NLP i cztery plutony saperów, a 5 pp 4 pontony.
Kompanie 2 pp przystąpiły do forsowania 2.08. o godz. 4.00. Trwało ono kilka godzin do momentu przerwania działań ze względu na silny ogień niemiecki. Wykorzystano zaledwie 3 z 6 pontonów, wykonując 9 pontonoobrotów i przeprawiając 180 żołnierzy. W tym samym czasie w rejonie Wólki Profeckiej przewieziono 80 ludzi z 5 pp, a następnie w nocy z 2/3. sierpnia wznowiono je i przerzucono na zachodni brzeg 160 żołnierzy z 5 i 6 pp.
W rejonie Puław gdzie przeprawiały się pododdziały 4 pp zorganizowano dwie przeprawy. Wykonano 31 pontonoobrotów przerzucając 770 żołnierzy wraz z wyposażeniem.
Po niepowodzeniu desantu brygada brała udzial w ewakuacji wojsk na prawy brzeg. Brygada straciła prawie cały sprzęt pontonowy (z 28 pontonów zostało 6 sztuk), 6.08. dostarczono z Kiwierc nowy park).
Następnie 9 i 10 bsap. wybudowały poprzez odnogę Wisły most o nośności 30 ton. Mimo, że podczas prac Niemcy ostrzeliwali saperów, średnie tempo budowy wyniosło 4,4 mb na godzinę co jest wynikiem zasługującym na uznanie.

Po otrzymaniu przez 1 AWP rozkazu przegrupowania się na północ i zabezpieczenia przyczółka warecko-magnuszewskiego 9 bsap. otrzymał zadanie wraz z saperami radzieckimi zbudowania mostu w rejonie m. Ostrówek. Reszta brygady w dniach między 9 - 11.08.1944 r. zabezpieczała przerzut na przyczółek 3 DP. Następnie brygada wraz z innymi pododdziałami saperów zbudowała most przez Wisłę w rejonie wsi Wielkolas.

Od 15.09.1944 r. brygada zabezpieczała forsowanie oddziałów polskich w Warszawie.
Do działań na korzyść 3 DP wyznaczone zostały 8 i 10 bsap. i park pontonowy. Pozostała część brygady ześrodkowana w okolicy m. Zielonka przystąpiła do przygotowania elementów na most przez Wisłę.
16.09.1944 r. 9 pp rozpoczął forsowanie rzeki, które trwało do godz. 10.00. Zabezpieczał je 10 bsap. z 19 pontonami NLP. przewieziono ok. 400 ludzi, 2 działka 45 mm, 15 ckm, 6 możdzierzy i kompanię rusznic ppanc. Ogień nieprzyjaciela był bardzo mocny i zniszczył 13 pontonów (ok. 86% sprzętu), natomiast straty w ludziach wyniosły ok. 37 saperów, w tym 19 zabitych.
Następnej nocy wznowiono forsowanie przewożąc pododdziały 9 i 7 pp. 10 bsap. został wzmocniony 7 zbsap. wraz z jego parkiem. Mimo ciężkiego ostrzału przewieziono sporą liczbę ludzi jak również ewakuowano rannych z lewego brzegu. Straty wśród saperów były znów duże (36 ludzi i 74% sprzętu). Równolegle z obsługą przeprawy jedna kompania 10 bsap. została wyznaczona do naprawy rozbitych pontonów. Dzięki temu wyremontowano 13 pontonów. W tym czasie dowieziono 30 łodzi DSŁ oraz 15 amfibii radzieckiego pułku. Tak więc trzeciej nocy przeprawa odbyła się, ale obrona niemiecka zniszczyła 14 pontonów i wszystkie DSŁ.
18.09. stwierdzono, że z 28 pontonów parku NLP brygadzie pozostało zaledwie 5 i bataliony brygady zostały wycofane. Dowódca armii postanowił zdobyć nowy przyczółek pomiędzy mostami Poniatowskiego i kolejowym. Przeprawę 8 pp organizował 8 bsap. oraz 6 bpont.-most. Saperzy mieli do dyspozycji 13 naprawionych pontonów NLP, 30 łodzi LG, 20 SDŁ i 2 DSŁ oraz pontony N2P.
Forsowanie powiodło się i na lewy brzeg przewieziono dwa bataliony piechoty wraz ze sprzętem. Saperzy znów ponieśli straty w liczbie około 29 ludzi, 12 NLP, 24 LG i 16 SDŁ. Zbudowano również kładkę szturmową wykorzystując resztki zburzonego mostu Poniatowskiego, niestety silny ogień przeciwnika uniemożliwił jego wykorzystanie i zniszczył jej część.
20.09.1944 r. wznowiono przeprawę wymieniając 8 bsap. na 11 bsap. Silny ogień niemiecki zniszczył większość sprzętu, a straty 11 bsap. wyniosły 26 ludzi. Do 23.IX pododdziały 1 BSap. brały również udział w ewakuacji wojsk na wschodni brzeg Wisły.

W pażdzierniku dwoma batalionami (9 i 11) brygada zabezpieczała działania 1 i 2 DP na kierunku Żerania i Jabłonny. Prowadzono naprawę i zabezpieczenie dróg oraz rozminowywano teren. Aż do styczniowej ofensywy brygada brała udział w fortyfikowaniu terenu, minowaniu i rozminowaniu, budowano i naprawiano mosty i drogi, przygotowywano środki przeprawowe i elementy mostów oraz prowadzono rozpoznanie inżynieryjne Wisły i obrony nieprzyjaciela. Zorganizowano również oddziały zaporowe wyposażone w miny i materiały wybuchowe.
W czasie wkraczania wojsk 1 AWP do Warszawy początkowo zaplanowano udział 1 BSap. w zabezpieczaniu działań dywizji piechoty, ale w skutek rozwijania się działań bojowych zadania te przejęła 2 BSap., a 1 BSap. zabezpieczała i rozpoznawała drogi jak również przygotowywała przejścia po lodzie, a po ześrodkowaniu się na zachodnim brzegu rzeki przygotowywała się do rozminowania miasta.

W następnych dniach stycznia 45 roku brygada brała udział w przegrupowaniu armii na Pomorze w historiografii nazwanej marszem - manewrem. Od 18.01.1945 r. jednostka zabezpieczała marsz armii na kierunku Warszawa - Błonie - Sochaczew - Brześć Kujawski - Bydgoszcz, pozostawiając 9 bsap. do rozminowania Warszawy, a park pontonowy na prawym brzegu Wisly. Po drodze usuwano przeszkody i zabezpieczano drogi jak również wykonano min. przeprawę po lodzie przez Bzurę. Brygada już w komplecie zakończyła marsz-manewr 26.01. wraz z przybyciem do Bydgoszczy, gdzie przystąpiła do rozminowywania mostów i usuwania pozostałości wojennych.

W czasie rozpoczynających się walk 1 AWP o Wał Pomorski d-ca wojsk inżynieryjno-saperskich ugrupował pododziały brygady następująco: marsz 1 DP zabezpieczał 8 bsap., za nim na czele sił głównych maszerował 9 bsap., a jako wsparcie 4 DP - 10 bsap., za którym posuwał się 11 bsap. Saperzy zajmowali się głównie zabezpieczeniem ruchu armii jak również przygotowywali się do urządzenia przepraw przez Gwdę, a gdy zostali przez dowództwo 1 DP wykorzystani do wzmocnienia obrony 2 pp zostali przez gen. Bordziłowskiego wyłączeni z podporządkowania dywizji. 9 bsap. pozostawał w odwodzie natomiast 10 bsap.
1 lutego organizował przeprawę po lodzie przez Gwdę na korzyść 4 DP, a następnie zbudował most w rejonie Ptuszy. W tym czasie 11 bsap. pod ogniem uchwycił i remontował most przez Gwdę na drodze Złotów - Jastrowie. 8 bsap. został podporządkowany 6 DP. W pierwszych dniach lutego saperzy zabezpieczali działania dywizji piechoty budując m.in. most na rzece Piławie.
W czasie działań na Wale Pomorskim bataliony saperów nie były na stałe przydzielane poszczególnym dywizjom piechoty, a przydział zależał od zakresu i rodzaju działań. Bataliony 8, 10 i 11 działały w pierwszym rzucie wojsk na określonych kierunkach, zmieniały się tylko dywizje piechoty. 9 batalion był w drugim rzucie wykorzystywany do wzmacniania batalionów działających na czele armii. Do najważniejszych zadań brygady należało: budowa dróg i mostów, rozminowanie, urządzanie przepraw po lodzie.
Po zakończeniu pierwszej fazy walk o przełamanie Wału Poomorskiego i przejścia do obrony saperzy brygady przystąpili do budowy batalionowych rejonów obrony i innych prac fortyfikacyjnych na korzyść wspieranych przez nie dywizji. Po wznowieniu natarcia bataliony tak jak wcześniej zostały przydzielone do jednostek piechoty usuwając zapory, barykady czy rozminowując oraz budując mosty.

W czasie walk 1 AWP o Kołobrzeg, bataliony brygady zajęte były głównie budową mostów. Sprawą bezpośredniego towarzyszenia piechocie obciążone były dywizyjne bataliony saperów. Od 7 do 18 marca 8 i 9 bsap. zbudowały 6 mostów stałych i jeden pontonowy, a ich udział w walkach o miasto wyróżniono nadając im miano "Kołobrzeskich"".

W trzeciej dekadzie marca armia przeszła do obrony odcinka wybrzeża Bałtyku, a czas ten 1 BSap. poświęciła na szkolenie i naprawę sprzętu. Ponieważ brygada nie była jednostką zmotoryzowaną, a żołnierze zdobyli dużą ilość rowerów, w każdym batalionie utworzono kompanię kolarzy, a 11 bsap. wyposażono w całości w rowery.

Z 7 na 8.04.1945 r. 1 AWP rozpoczeła manewr wyjścia nad Odrę.
1 BSap. w dniu 15 kwietnia miała na stanie dwa parki pontonowe DLP i 1/3 parku NLP oraz 1650 żołnierzy. Zaraz po przybyciu na miejsce przystąpiono do rozpoznania inżynieryjnego jak i do gromadzenia materiału na budowę mostów i łodzi. 14 kwietnia dwa bataliony brygady brały w rejonie Gozdowic udział w przeprawie 3 i części 2 DP oraz artylerii i czołgów na przyczółek 47 armii.
16 kwietnia rozpoczęło się natarcie 1 AWP forsowaniem Odry przez 1 DP w rejonie Siekierek. Na rozkaz d-cy saperów 1 DP 8 bsap. rozpoczął budowę przeprawy promowej ok. 1,5 km na zachód od Siekierek, natomiast w godzinach wieczornych uruchomił na wschód od Christiansaue drugą przeprawę promową. Po zdobyciu przyczółka d-ca wojsk inżynieryjno-saperskich 1 AWP gen. Bordziłowski rozkazał dokonać manewru technicznego przeprawami i przejść z promowych na mostowe. Most pontonowy zdecydowano się wybudować w rejonie Gozdowic, a jedną z jego części budował 9 bsap. Następny z mostów budowanych przez bataliony brygady umiejscowiono w rejonie Starych Łysogórek, 100 metrów dalej wybudowano (w bardzo ciężkich warunkach - ostrzał artylerii, bombardowanie, złe warunki pogodowe) most stały. Po dojściu do Starej Odry nastąpiła konieczność przerzucenia sprzętu i stworzenia nowych przepraw przez odnogę rzeki. Dwa mosty 30 - tonowe wybudowały 8 i 10 batalion.
23 kwietnia pierwszorzutowe dywizje 1 AWP dotarły do Kanału Hohenzollernów. 8 i 10 bsap. tworzące drugi rzut armii współdziałały z dywizjami piechoty natomiast 9 i 11 bsap. przesunięte były do trzeciego rzutu. Budując przeprawy przez kanał zrezygnowano z budowy przepraw promowych na rzecz mostowych przyspieszających forsowanie.
Od 24.04. armia przeszła do obrony co umożliwiło brygadzie zakończyć budowę mostów stałych i przygotować sprzęt do nowych działań. Po wznowieniu działań od 27.04. w związku z oddaniem 6 bpont-most na rzecz 2 APancGw oraz zatrzymaniu 7 zbsap przy utrzymaniu przeprawy w rejonie m. Stolpe, 8, 9 i 11 bsap. zostały przesunięte do pierwszego rzutu. 9 bsap. działając na rzecz 4 DP zbudował przeprawę w m. Bradikow przez Havellandischer Grosser Haupt Kanal. Również 8 i 10 bsap. zbudowały przeprawy przez kanał natomiast 11 bsap. organizował ruch oddziałów przez bagienne obszary Knöigshorst.
Po dojściu do rzeki Haweli bataliony organizowały przeprawy i właściwie na tej przeszkodzie wodnej zakończyły się działania bojowe brygady. 7 maja 1945 r., jeszcze przed podpisaniem kapitulacji 1 BSap. rozpoczęła marsz do kraju.


Źródła:
J. Bordziłowski - "Żołnierska droga"
J. Malczewski - "Śmierć przychodzi po wojnie"
K. Kaczmarek - "Polskie Wojsko na Wschodzie 1943 - 1945 od Mierei do Łaby"
"Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943 -1945" - praca zbiorowa
K. Dideńko - "Wojska inżynieryjno - saperskie LWP 1943 - 1945"
J. Margules - "Przyczółki warszawskie"
A. Karpiński - "Pod Dęblinem, Puławami i Warką"
"Polski czyn zbrojny w II Wojnie Światowej - Ludowe Wojsko Polskie 1943 - 1945" - praca zbiorowa
J. Malczewski, R. Polkowski - "Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, wyposażenie, metryki jednostek inżynieryjno - saperskich, drogowych, i chemicznych"