W ostatnich dniach ukazała się długo zapowiadana praca Roberta Wróblewskiego pt. ”Zbrodnia – Podgaje 1945”. Książka ta zawiera bardzo szczegółowy opis działań bojowych, jakie toczyła 15. Waffen-Gren. Div. der SS na przełomie stycznia i lutego 1945 r., w rejonie Złotowa, Jastrowia i Podgajów. Autor uwzględnił również działania wojsk, które formalnie nie były jednostkami organicznymi tej dywizji, ale zostały jej podporządkowane.
Głównymi przeciwnikami łotewskich grenadierów i ich towarzyszy były oddziały 1. Armii Wojska Polskiego oraz 2. Korpusu Kawalerii Gwardii Armii Czerwonej. Oprócz zasadniczego wątku jakim są toczne walki następnym, równie ważnym - a może najważniejszym - celem Autora jest próba przedstawienia i wyjaśnienia głośnej i kontrowersyjnej, do dzisiaj, śmierci żołnierzy 4 kompanii 3 pp.

Książka, poza wstępem, zawiera jedenaście zasadniczych rozdziałów, bibliografię oraz załączniki. W tekście zamieszczone są liczne mapy obrazujące sytuację bojową w poszczególnych dniach i zdjęcia z okresu toczonych walk.
Dotarcie przez Autora do bardzo bogatych źródeł historycznych, w tym głównie archiwum 15. Waffen-Gren. Div. der SS, ale też dokumentów udostępnionych na stronach internetowych rosyjskiego portalu "Pamiat Naroda", dokumentów z CAW w Warszawie i IPN w Koszalinie oraz Portalu dws.xip.pl., a także przeprowadzenie badań terenowych na obszarze toczonych walk, pozwala na zakwalifikowanie tej pracy do jednej z najlepiej udokumentowanych.
Jak wspomniałem wcześniej jednym z dwóch głównych motywów książki jest zbrodnia, która dokonała się w Podgajach. Autor opierając się rzetelnych dowodach przedstawił nam wszystkie aspekty tej tragedii. Nie dał czytelnikowi jednak prostej odpowiedzi na pytanie kto jest winny tragedii w Flederborn. Bo tak jak w każdej tragedii, czy katastrofie nie ma jednej przyczyny. To zazwyczaj ciąg wydarzeń, które doprowadzają do fatalnego skutku. Począwszy od pytania – dlaczego 1 DP atakowała miejscowość będącą poza pasem natarcia armii? Skończywszy na tym, kto ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za śmierć wziętych do niewoli żołnierzy 4 kompanii?

Smutnym jest, że od początku ciążyły nad wydarzeniami w Podgajach elementy propagandy lub polityki. Prawie natychmiast po odkryciu spalonych ciał polskich żołnierzy wykorzystano ten fakt - ubarwiając i celowo zniekształcając dowody. Miało to wzmocnić zaciętość walki i nienawiść do wroga. Skutek był taki, że wielu wziętych do niewoli żołnierzy wroga nie trafiało do obozów jenieckich tylko do przydrożnych rowów.
Trudno też nie odnieść wrażenia, że podczas prowadzenia procesu, który miał wskazać winnych tej zbrodni, względy natury politycznej wzięły górę nad chęcią dowiedzenia prawdy. Wtedy (lata 60-te) można było sprawę wyjaśnić – żyło wielu uczestników tych wydarzeń – teraz ustalenie, kto bezpośrednio był winny jest praktycznie niemożliwe.
O ile do strony merytorycznej pracy Roberta Wróblewskiego nie można mieć uwag, to jest kilka do strony technicznej. To, co pierwsze rzuciło mi się w oczy, to brak kilku przypisów ¹. Wielka szkoda, że nie udało się zamieścić kolorowych mapek działań (choćby takich jak w Poligonie). Wersja czarno-biała jest dużo mniej czytelna.

Na zakończenie chciałbym zwrócić uwagę na załączniki. W pierwszym są krótkie biogramy oficerów łotewskich i niemieckich biorących udział w walkach – spora gratka dla tych którzy interesują się walkami na Pomorzu.
Drugi i trzeci zawierają obsadę personalną 2. Batalionu i wykaz żołnierzy 4. Kompanii, którzy atakowali Podgaje. Treść załączników czwartego i piątego to obsada personalna 15. Waffen-Gren. Div. der SS, oraz wykaz oddziałów podległych tej dywizji. Załącznik szósty to struktura organizacyjna 2. Korpusu Kawalerii Gwardii.

Podsumowując książka godna polecenia, lektura obowiązkowa dla ludzi interesujących się tym co się działo na Pomorzu w latach wojny.