W marcu 1943 roku kolejną wizytę w Brygadzie złożył gen. Browning, proponując utworzenie polsko-brytyjskiej dywizji powietrznodesantowej, pod dowództwem Sosabowskiego, który jednak odpowiedział odmownie. Był to początek pogarszania się stosunków między tymi dowódcami.
29 kwietnia 1944 roku z Polski przybył wreszcie sztandar dla Brygady wykonany i poświęcony w Warszawie. Tymczasem wskutek nacisków Brytyjczyków 1. S.B.S., z dniem 6 czerwca 1944 r., została włączona w skład 1. Alianckiej Armii Powietrzno-Desantowej. 14 czerwca z kwatery pułkownika znikła kurtka i beret, które odnajdują się po kilku godzinach już z insygniami generalskimi. Część oficerów widziała nominację swojego dowódcy toteż, "pożyczyli" te części jego umundurowania, a następnie z monet wykonali insygnia generalskie. Gest ten bardzo wzruszył świeżo mianowanego generała.

1 lipca został wyznaczony jako dzień mobilizacji brygady, jednak po rozmowie gen. Sosabowskiego z gen Browningiem mobilizację odłożono do 1 sierpnia. Tym samym została ona przemieszczona do Anglii, gdzie przeszła gruntowne szkolenie na nowym sprzęcie. Tu także doszło do pierwszego (i jedynego) ćwiczenia skoku w sile całej brygady. Wcześniej było to niemożliwe, gdyż Anglicy nie chcieli udostępnić samolotów.
8 lipca 1944 roku miało dojść do wspólnego skoku 8 kompanii. Po starcie, w czasie przelotu dwie Dakoty przewożące żołnierzy zderzyły się skrzydłami i spadły na ziemię, wraz ze wszystkimi skoczkami. Poległo 26 polskich spadochroniarzy i 7 amerykańskich pilotów.
W chwili katastrofy Polacy nie byli jeszcze przypięci do linek, które powodowały otwarcie spadochronów, więc nie mieli szans na przeżycie. Jak doszło do tragedii i kto był za nią odpowiedzialny, nigdy nie ustalono.

W sierpniu brygada była gotowa do walki. Gdy 1 sierpnia wybuchło Powstanie Warszawskie, jednostka przygotowywała się do planowanego zrzutu na Europą zachodnią. Pomimo próśb i protestów żołnierzy i dowódcy Brygada nie została zrzucona nad Polską. Zdyscyplinowani żołnierze nie wypowiedzieli posłuszeństwa i wzięli udział w operacji "Market Garden".

II. Operacja "Market Garden".

Plan operacji był dziełem brytyjskiego marszałka Bernarda Law Montgomery`ego (przez żołnierzy zwanego Montym), opracowanym w lipcu 1944 roku. Zakładał zrzucenie jednostek spadochronowych na terenie Holandii z zadaniem opanowania mostów na wszystkich rzekach pomiędzy linią frontu a Renem, będącym naturalną granicą Niemiec. Według planu po mostach tych niczym po dywanie miały przejść wojska lądowe, aby zaatakować cenne dla III Rzeszy Zagłębie Ruhry. Mosty (w kolejności od zachodu) miały zajmować kolejno amerykańskie: 101. Dywizja Powietrzno-Desantowa (Eindhoven) i 82. Dywizja Powietrzno Desantowa (Nijmegen) oraz pod samym Arnhem 1. Brytyjska Dywizja Powietrzna wzmocniona siłami 1. S.B.S.
Siły lądowe stanowił brytyjski XXX Korpus. Z założenia miał on przebyć odległość 110 km dzielącą linię front i Arnhem w czasie 3 dni. Desant spadochroniarzy z powodu braku maszyn musiał się odbywać w kilku rzutach.

Operacja rozpoczęła się dnia 17 września. Polacy mieli zostać przerzuceni w 3 rzutach (2 rzuty szybowcowe i jeden spadochronowy), z czego pierwszy (szybowcowy) w drugim dniu operacji tj. 18 września, a dwa pozostałe (drugi rzut szybowcowy i cały rzut spadochronowy) następnego dnia. Start 10 szybowców z działami ppanc. i ich częściową obsługą odbył się planowo dnia 18 września. Działa i ich obsługa dołączyła do 1. B.D.P. Niestety była to ostatnia rzecz, którą udało się wykonać według planu operacji Market Garden.
Dnia następnego wystartował zgodnie z planem drugi rzut szybowcowy w sile 35 maszyn. Jednak na skutek silnego ognia przeciwlotniczego na drodze do strefy lądowania jak i w pobliżu samej strefy z 10 dział ppanc. ocalało zaledwie 3, które również zostały włączone w skład 1. B.D.P.
Planowany w tym dniu zrzut spadochronowy polskiej brygady nie doszedł jednak do skutku z powodu złych warunków atmosferycznych (mgła) i został opóźniony o 24 godziny.
20 września również nie zezwolono na start i desant Polaków odłożono o kolejne 24 godziny. Jednocześnie na skutek zmian sytuacji na froncie rejonem operacyjnym 1. S.B.S. stały się okolice miasta Driel.
Dopiero następnego dnia, czyli 21 września start brygady doszedł do skutku. Tymczasem miejsce lądowania zostało obsadzone przez Niemców i do będących jeszcze w powietrzu Polaków otworzono ogień. Po wylądowaniu okazało się, że brak jest znacznych części brygady (min. I Baonu i połowy III Baonu). Brakujący żołnierze (565 oficerów i podoficerów) zostali zawróceni do Anglii już w czasie dolotu nad cel z powodu "złych warunków atmosferycznych" nad rejonem zrzutu. O fakcie tym gen. Sosabowski dowiedział się dopiero 23 września.

W tym czasie sytuacja przedstawiała się następująco:

- na północnej stronie Renu walczył cały rzut szybowcowy z ciężkimi działami i zaopatrzeniem w sile 121 ludzi.
- pod Driel wylądowało w rzucie spadochronowym 1 003 żołnierzy bez ciężkiego uzbrojenia, a tylko z wyposażeniem osobistym.
- do Anglii zawrócono 565 żołnierzy.
- I rzut morski (200 żołnierzy) znajdował się w Holandii w rejonie Eindhoven,
- II rzut morski czekał na transport w Anglii (332 żołnierzy).

Ponadto zaraz po wylądowaniu i wysłaniu patrolu okazało się, że nie ma promu, którym żołnierze gen. Sosabowskiego mieli się przeprawić na drugą stronę Renu. Połączenie z 1 Brytyjską Dywizją Powietrznodesantową stało się zatem niemożliwe. Wieczorem 21 września do gen. Urquharta przeprawił się przez Ren jeden z żołnierzy polskiej brygady, a po rozeznaniu się w sytuacji powrócił. Dowódca brytyjskiej jednostki prosił o pomoc i przybycie Polaków. Obiecał dostarczyć łódki do przeprawy, a także wykonać natarcie, aby zwiększyć wolny od Niemców rejon przybrzeżny. Jednak następnego dnia łódki się nie pojawiły a Brytyjczycy nie dokonali uderzenia w stronę rzeki.
W zaistniałej sytuacji gen. Sosabowski wycofał się z niekorzystnego terenu, jakim był rejon nadbrzeżny i zorganizował obronę wokół miejscowości Driel. Ledwo żołnierze zdążyli się okopać, a Niemcy wykonali uderzenie, które jednak zostało odparte. Kolejne natarcia z użyciem wozów pancernych również nie przyniosły dla Niemców spodziewanych rezultatów.
W południe 22 września udało się nawiązać kontakt radiowy z XXX Korpusem, dzięki wysłanym przez gen. Harrocksa 3 rozpoznawczym czołgom. Warto w tym miejscu wspomnieć legendarny wręcz epizod. Gen. Sosabowski poprosił dowódcę plutonu rozpoznawczego o wsparcie ogniem przybyłych 3 czołgów. Brytyjczyk zgodził się użyczyć jeden czołg, tłumacząc, iż zostały wysłane nie do walki, ale do rozpoznania.
Gen Sosabowski zdecydował się wysłać Shermana w najtrudniejszy punkt obrony. Kiedy poproszono generała o wskazanie drogi, ten pożyczył damski rower i poprowadził czołg na pozycję wyjściowe. W ten sposób powstała legenda o prowadzeniu przez polskiego generała na rowerze, brytyjskich czołgów do ataku.

Udział 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Operacji "Market Garden".
Źródło: Wikimedia Commons. By Lonio17 - Praca własna, Link.

Po południu u gen. Sosabowskiego zameldował się wysłannik gen Urquharta, przynosząc prośbę, aby przez noc, brygada przeprawiła się przez rzekę, w celu wsparcia znajdującej się w krytycznym położeniu dywizji. Dowódca brygady obiecał zrobić wszystko, co się da, aby przez noc przeprawić możliwie jak najwięcej ludzi. Do jego dyspozycji było zaledwie kilkanaście gumowych łodzi o pojemności do czterech osób.
O 23.00 rozpoczęła się przeprawa. Pierwszy miał wyruszyć III Batalion. Mimo silnego ognia przeprawa trwała do momentu zniszczenia przez Niemców skutecznym ogniem, wszystkich pontonów.
Podczas przeprawy poniesione zostały ciężkie straty, a na północny brzeg przeprawiła się tylko 8 kompania w sile 56 ludzi. Pozostała część batalionu powróciła na pozycję w Driel. Wieczorem do Polskiej Brygady dotarł XXX Korpus, co odciążyło będących w okrążeniu żołnierzy.
W krótkim czasie po przybyciu na północny brzeg 8. Kompania została skierowana do zamknięcia drogi Oosterbeek-Heveadorp. Następnego dnia siłami jednego batalionu wspieranego przez czołgi Niemcy próbowali przebić się przez pozycję polskiej 8. Kompanii. Atak został odparty a dwa niemieckie czołgi zniszczone.

23 września XXX Korpus przebił się na Elst, aby otworzyć sobie drogę na Driel. Do gen. Sosabowskiego przybył oficer łącznikowy z XXX Korpusu, który podniósł sprawę zaginionego batalionu z 21 września. Informował również iż batalion ten zostanie zrzucony dziś nad Grave. Podczas omawiania perspektyw przeprawy Brygady na północną stronę rzeki, gen. oświadczył, iż może się przeprawić, jeśli zostaną mu dostarczone łodzie, dostawy amunicji i żywności, a także jeśli XXX Korpus wesprze Brygadę ogniem swojej artylerii.
W tym czasie nad pozycje 1. B.D.P. przybyły samoloty transportowe i zrzuciły zaopatrzenie. Niestety prawie wszystkie strefy zrzutu zajęte były w tym czasie przez Niemców, a pozbawiona łączności dywizja nie mogła podać nowych namiarów.
W nocy z 23/24 września przeprawionych zostało kolejnych 250 żołnierzy. Sytuacja Brygady ciągle się pogarszała, bowiem została okrążona, zaś elementy XXX Korpusu, które się przedarły, nie posiadały stałego kontaktu z resztą formacji.
W dniu 23 września Polacy będący, na północnym brzegu Renu toczą najcięższe walki podczas tej bitwy. Są to walki w mieście, a często od wroga dzieli ich wyłącznie szerokość ulicy. Mimo przewagi nieprzyjaciela, udaje się zdobyć i utrzymać kilka domów. Niestety do końca dnia wszystkie działa ppanc. zostają zniszczone.
24 września przybył do Driel cały XXX Korpus. Gen. Sosabowski próbował przekonać dowódców brytyjskich, że jeżeli pomoc ma nastąpić to tylko natychmiast. Ustalono, że na drugi brzeg przeprawi się 43 Dywizja razem z Polską Brygadą. Niestety przez cały dzień nie dostarczono łodzi do wykonania tego transportu, przez co jednostki pozostały na stanowiskach.
Tego dnia dołączyła do walczących ta część rzutu z 21 września, która został zawrócona do Anglii.

25 września dowództwo brytyjskie wydało rozkaz odwrotu. Jednostki w nocy z 25/26 września wycofały się z północnej strony Renu. Podczas operacji Market-Garden 1. B.D.P. praktycznie przestała istnieć tracąc 80 % z 10-tysięcznego stanu.
Straty polskie były niższe, ale również spore i wynosiły 23 % stanu osobowego. Polska Brygada w znacznym stopniu pomogła "Czerwonym Diabłom" przetrwać tak długi okres, zarówno przez dostarczenie 300 żołnierzy, ale również poprzez wiązanie sporych sił wroga w walce pod Driel.
Polacy przeszli w rejon Nijmegen, a stamtąd zostali skierowani do Neerloon w celu ochrony lotniska. Została ona jednocześnie podporządkowana brytyjskiej 157 Brygadzie Piechoty, co spotkało się z ostrym sprzeciwem gen. Sosabowskiego. Ponadto żołnierze III Batalionu zostali wyznaczeni do osłony dwóch mostów: w Heumen i Nijmegen. Niestety ten ostatni został zniszczony przez niemieckich płetwonurków w noc poprzedzającą przybycie Polaków.
7 października jednostka została przesunięta na tyły w celu przetransportowania z powrotem na wyspę. 9 grudnia 1944 roku gen. Sosabwoski został odwołany z funkcji dowódcy Brygady Spadochronowej. Było to spowodowane nagonką brytyjskiego dowództwa wojsk spadochronowych z gen. Browningiem na czele, który kierował kolejne listy do władz polskich i brytyjskich, bardzo negatywnie (i fałszywie) oceniając postawę generała Sosabowskiego i sposób jego dowodzenia.
Wywołało to falę protestów wśród żołnierzy mu podległych, między innymi w formie odmówienia wejścia na stołówkę.

Jeden z żołnierzy Brygady zakłada wicepremierowi Wielkiej Brytanii Clementowi Attleemu (drugi z lewej) brytyjski ćwiczebny hełm kauczukowy. Widoczny także m. in. dowódca Brygady, płk Stanisław Sosabowski (pierwszy z prawej).
Źródło: Wikimedia Commons.

Ostatnie wystąpienie generała przed swoją jednostką miało miejsce 27 grudnia 1944 roku. Nastąpiło wtedy przekazanie dowództwa ppłk. Jachnikowi, którego to na następcę gen. Sosabowskiego wskazali Brytyjczycy.
W pierwszych dniach marca wypadkowi uległ ppłk. Jachnik. Jego obowiązki jako dowódcy przejął mjr. Tonn (był drugi na liście dowódców proponowanej przez Brytyjczyków na miejsce Sosabowskiego). 27 marca 1945 r., Szef Sztabu Generalnego, gen. Kopański przedstawił płk. Kamińskiemu propozycję objęcia dowództwa nad Brygadą. Jednak już 30 września propozycję tę odwołał, gdyż zdaniem Brytyjczyków, płk Kamiński nie był odpowiednią osobą na to stanowisko, bowiem był zbyt blisko związany z gen. Sosabowskim.
Ostatecznie dowódcą mianowano 13 kwietnia 1945 roku ppłk. Antoniego Szczerbo-Rawicza.
Na początku maja brygada została skierowana do Niemiec i jako jednostka okupacyjna rozlokowana została w rejonie Kleve. Miesiąc później przyszedł rozkaz o przesunięciu jednostki w rejon Osnabrück, gdzie pozostała do końca swojego istnienia.

19 maja 1947 roku ppłk. Szczerbo-Rawicz, wydał swój ostatni rozkaz do swoich żołnierzy. 12 czerwca kompania honorowa Brygady pełniła wartę honorową na pogrzebie prezydenta Raczkiewicza.
10 lipca 1947 roku, nastąpiło przekazanie sztandarów Brygady do Muzeum im. Sikorskiego w Londynie.

Struktura organizacyjna i skład osobowy Brygady:

Dowódcy:

gen. bryg. Stanisław Sosabowski.: czerwiec 1940 - 9 grudnia 1944 r.
ppłk. dypl. Stanisław Jachnik.: 9 grudnia 1944 - 14 marca 1945 r.
płk. Jan Kamiński.: 29 marca 1945 - 6 kwietnia 1945 r.
ppłk. dypl. Antoni Szczerbo-Rawicz .: 13 kwietnia 1945 - 19 maja 1947 r.

Zastępcy dowódcy:

płk. dypl. Roman Saloni.: 23 lipca 1940 - 28 lutego 1943 r.
płk. Jan Kamiński.: 28 lutego 1943 - 15 marca 1944 r.
mjr. dypl. Marian Tonn.:6 grudnia 1944 - 19 maja 1947 r.

Szefowie sztabu:

płk dypl. Wincenty Sobociński.: 23 lipca 1940 - sierpień 1942 r.
mjr dypl. Stanisław Jachnik.: sierpień 1942 - grudzień 1944 r.
mjr dypl. Ryszard Małaszkiewicz.: 9 grudnia 1944 (?) - 26 grudnia 1944 r.
kpt. dypl. Włodzimierz Kasprowicz.: 26 grudnia 1944 - 19 maja 1947 r..

Kwatera Główna 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Dowództwo.
Sztab.
Pluton ochrony sztabu.
15 Pluton żandarmerii.
Pluton opieki nad żołnierzami.
Pluton administracyjno-gospodarczy.
Pluton samochodowy.
Drużyna wywiadu.
10 Sąd Polowy.
Poczta Polowa.
Powietrzny park materiałowy.

I Batalion spadochronowy.

Dowódcy:

ppłk. Marian Wieroński.: wrzesień 1941 - ??
ppłk. dr Zdzisław Szydłowski.: marzec 1943 - marzec 1944 r.
mjr. Marian Tonn.: marzec 1944 - ??
kpt. Marian Pobożniak.: 26 grudnia 1944 - ??

Kompania dowodzenia, 3 kompanie strzelców.

II Batalion spadochronowy.

Dowódcy:

ppłk. Jan Kamiński.: wrzesień 1941 - ??
ppłk. Karol Complak.: marzec 1943 - marzec 1944 r.
mjr. Wacław Płoszewski.: marzec 1944 - ??
mjr. Karol Kowalski.: 26 grudnia 1944 - ??

Kompania dowodzenia, 3 kompanie strzelców.

III Batalion spadochronowy.

Dowódcy:

ppłk Roman Odzierzyński.: wrzesień 1941 - ??
ppłk Aleksander Nowaczyński.: marzec 1943 - marzec 1944 r.
kpt. Wacław Sobociński.: marzec 1944 - ??
kpt. Ignacy Gazurek (poległ podczas operacji Market-Garden).

Kompania dowodzenia, 3 kompanie strzelców.

Spadochronowy Ośrodek Zapasowy (na prawach batalionu. Stan z 1945 r.).

Dowódca:

mjr dypl. Ryszard Małaszkiewicz.: 1 stycznia 1945 - 30 czerwca 1946 r.

Komenda ośrodka z plutonem administracyjnym.
3 Kompanie strzeleckie.
Kompania saperów.

Dywizjon artylerii lekkiej.
Bateria dowodzenia.
2 baterie (8 haubic 75 mm).

Dywizjon artylerii przeciwpancernej.
Bateria dowodzenia.
4 baterie dział 6-ściofuntowych (57 mm).

Kompania sanitarna.
Kompania saperów.
Kompania łączności.
Kompania zaopatrzenia.

---