
PUŻAK Kazimierz
Pseudonimy: "Bazyli".
Urodzony: 26 sierpnia 1883 r. - Tarnopol.
Zmarł: 30 kwietnia 1950 r. - więzienie w Rawiczu.
Promocje:
Funkcje:
Członek Polskiej Partii Socjalistycznej.: 1904 - ??
Członek Wydziału Bojowego PPS.: ?? - ??
Członek Frakcji Rewolucyjnej PPS.: 1906 - ??
Poseł na Sejm Ustawodawczy Rzeczpospolitej.: 1919 - 1935 r.
Członek Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej.: 1919 - ??
Sekretarz Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS.: 1921 - ??
Wiceprzewodniczący Wydziału Wojskowego PPS.: lipiec 1920 - ??
Wiceprzewodniczący Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy.: sierpień 1920 - ??
Wiceprzewodniczący Robotniczego Komitetu Obrony Niepodległości.: ?? - ??
Członek Głównej Rady Politycznej Służby Zwycięstwu Polski.:
Przewodniczący Politycznego Komitetu Porozumiewawczego.: luty 1940 - 1943 r.
Przewodniczący Krajowej Reprezentacji Politycznej.: 1943 - marzec 1944 r.
Następca Prezydenta RP na Emigracji.: maj 1944 r.
Notatki:
Syn Wojciecha (murarza) i Marceli z Chrycynów. Ukończył wyższe gimnazjum w Tarnopolu. Po zdaniu matury wstąpił na wydział prawa
Uniwersytetu Lwowskiego, lecz studiów nie skończył. Od 1904 r. był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).
W styczniu 1905r., kiedy to zabór rosyjski ogarnęła rewolucja, Pużak porzucił studia we Lwowie i nielegalnie wyjechał do Kongresówki. Tam bardzo
aktywnie działał w kręgach PPS, pracował w Wydziale Bojowym tej partii, organizującym zamachy na rosyjskich dygnitarzy. Gdy w roku 1906 w PPS
nastąpił rozłam, utworzył wraz z grupą Józefa Piłsudskiego i kolegami z Organizacji Bojowej PPS - Frakcję Rewolucyjną.
Po klęsce rewolucji Pużak był jednym z tych nielicznych działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej, którzy pozostali w zaborze rosyjskim. W tym
czasie starał się odbudować, pozrywaną przez policję rosyjską sieć organizacyjną partii.
Taka aktywność prędzej czy później musiała skończyć się aresztowaniem. I tak też się stało w dniu 3 maja 1911 r. w Łodzi. Po przeszło dwuletnim śledztwie Pużaka skazano 8 maja 1913 r., na karę 8 lat ciężkich robót i na osiedlenie na Syberii po odbyciu kary.
Wyrok odbywał w więzieniach w Warszawie, Pietrogrodzie oraz twierdzy szlissenburskiej (od 1915 r.), skąd został zwolniony w wyniku rewolucji lutowej
w Rosji w 1917 r.
W roku 1918 Rosja stanęła w ogniu wojny domowej. Zbliżał się koniec okupacji niemieckiej w Polsce. W październiku 1918 roku Pużak wrócił do kraju.
W listopadzie 1918 r., powołany został przez Józefa Piłsudskiego, rząd socjalistyczno-ludowy Jędrzeja Moraczewskiego, który zapowiedział powszechne wybory i wydał dekrety zabezpieczające socjalne interesy pracujących. Pużak w PPS sprzeciwiał się gwałtownym robotniczym akcjom antyrządowym w obawie przed narażeniem Polski na wojnę domową i zagrożeniem niepodległości Polski. Odrzucał możliwość współpracy z komunistami, w związku z czym był oskarżany o prawicowość.
W tym czasie Pużak pełnił bardzo ważne funkcje: od 1919 r., posła na sejm II RP oraz członka Rady Naczelnej PPS, od 1921 r., sekretarza
Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS.
W lipcu 1920 roku, gdy Armia Czerwona zbliżała się do Warszawy, PPS wzięła udział w tworzeniu Rządu Obrony Narodowej, opartego na współdziałaniu
wszystkich nierewolucyjnych partii. Powołano Wydział Wojskowy PPS, który miał wesprzeć wysiłki dowództwa armii. Jego wiceprzewodniczącym został Pużak. Na początku sierpnia 1920 roku objął również funkcję wiceprzewodniczącego Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy, późniejszego Robotniczego Komitetu Obrony Niepodległości.
W czasie powstań śląskich organizował i wysyłał na Śląsk byłych bojowników oraz młodzież z PPS do prowadzenia dywersji przeciwko Niemcom i do walki
z nimi. Bywał w tych czasach często z Zagłębiu Dąbrowskim i Katowicach dla udzielenia rad i pomocy walczącym powstańcom. W 1921 roku został
wytypowany do zorganizowania Głównego Komitetu Opieki nad Powstańcami w Sosnowcu i werbowania ochotników do powstania.
Po przewrocie majowym 1926 roku początkowo Pużak należał do grupy centrowej, opowiadającej się za utrzymaniem opozycji w stosunku do rządu Witosa.
W miarę polaryzacji stanowisk wewnątrz PPS deklarował się jako reprezentant tendencji do całkowitego uniezależnienia się od Piłsudskiego.
Wiosną 1939 roku PPS, podobnie jak inne stronnictwa, domagało się utworzenia reprezentującego różne siły polityczne rządu obrony narodowej. Wojnę
obronną z września 1939 r., Pużak spędził w Warszawie.
27 września 1939 r., powstała Służba Zwycięstwu Polski, która miała być zbrojnym ramieniem podziemnego państwa polskiego, dowodzonym przez gen.
Michała Karaszewicza-Tokarzeswkiego.
Na wniosek generała do członków Rady Obrony Warszawy, utworzono Główną Radę Polityczną SZP (zaplecze powstającej wojskowej
organizacji) w której skład weszli: Mieczysław Niedziałkowski (PPS) - później Kazimierz Pużak (PPS), Marcin Rataj (SL) - później Stefan Korboński,
Józef Zaremba, Leon Nowodworski (SN) i Mieczysław Michałowicz (SD), potem przyłączono Tomasza Arciszewskiego i Zenona Niećkę. Działacze ci
reprezentowali: Polską Partię Socjalistyczną, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne. Przewodniczącym Rady Politycznej wybrano Niedziałkowskiego.
Pużak włączył się od początku do pracy w SZP. Porozumienie ułatwiła zapewne sięgająca jeszcze czasów gimnazjalnych znajomość Pużaka z gen.
Tokarzewskim. Gdy zapadła decyzja o kapitulacji Warszawy, Polska Partia Socjalistyczna (PPS) ogłosiła zawieszenie działalności. Wkrótce rozpoczęła tajną działalność pod kryptonimem "Wolność - Równość - Niepodległość" jako (WRN).
Na przełomie lat 1939/1940 Służba Zwycięstwu Polski (SZP), na polecenie przebywającego we Francji dowództwa i rządu, przekształcona została w Związek Walki Zbrojnej - ZWZ. Komendę nad ZWZ powierzono płk Stefanowi Grot-Roweckiemu.
Kazimierz Pużak, pełniąc jedną z głównych ról w podziemiu, starał się skupić wokół ZWZ - AK i rządu emigracyjnego w Londynie, jak najliczniejsze siły.
Od lutego 1940 roku był przewodniczącym Politycznego Komitetu Porozumiewawczego (PKP), przekształconego w 1943 roku na Krajową Reprezentację Polityczną (KRP), a w marcu 1944 r. na Radę Jedności Narodowej (RJN). Mianowany w maju 1944 roku następcą emigracyjnego prezydenta, odmówił wyjazdu z Polski.
Pużak jako przewodniczący Rady Jedności Narodowej, oceniał krytycznie, decyzję o wybuchu Powstania Warszawskiego, którą zaakceptował dopiero po
fakcie. W pierwszych tygodniach powstania przebywał stale z Komendą Główną AK. W nocy z dnia 26 na 27 sierpnia 1944 r. wraz z całym sztabem AK
wycofał się ze Starówki, przechodząc kanałami do Śródmieścia Warszawy.Po powstaniu z rodziną znalazł się m.in. w Piotrkowie.
21 lutego 1945 roku Rada Jedności Narodowej (RJN), parlament Polski Podziemnej w Kraju, chwyta się ostatniej szansy ratowania suwerenności Polski. Uznaje dyktat jałtański, mimo że jego warunki oznaczają dla Polski "nowe niezmiernie ciężkie i krzywdzące ofiary".
Ostatnią nadzieją staje się wejście polskich partii niekomunistycznych do deklarowanego w Jałcie rządu "jedności narodowej", by wyrwać go z ucisku Stalina.
Dopiero na tym tle zrozumiała jest dramatyczna decyzja naszych krajowych przywódców o przyjęciu sowieckiego "zaproszenia" do rozmów. Odmowa jego przyjęcia była równie złym rozwiązaniem, ponieważ dawała Sowietom pretekst do ostatecznego wyeliminowania polskich partii z mającego powstać rządu.
Mimo całej nieufności wobec Sowietów i ogromnego ryzyka osobistego Polacy postanowili przybyć na spotkanie. Nie wiedzieli, że uczestniczą w
specjalnej operacji NKWD i kontrwywiadu sowieckiego, kierowanej przez płk. NKWD Iwana Sierowa. Rząd RP na uchodźstwie w Londynie wiedział o mających się odbyć rozmowach. Przysłał nawet rodzaj instrukcji: "rozmowy te wykorzystajcie przede wszystkim celem złagodzenia kursu w kraju i zaniechania terroru oraz deportacji".
O rozmowach i planie porwania polskich przywódców dowiedzieli się też od Sierowa Bierut i jego towarzysze. Edward Osóbka-Morawski podzielił się tą
wiadomością z członkami lubelskiej PPS.
27 marca 1945 roku udali się do Pruszkowa: Kazimierz Pużak - przewodniczący Rady Jedności Narodowej (PPS "Wolność, Równość, Niepodległość"), Jan Stanisław Jankowski - delegat rządu i wicepremier na kraj, Leopold Okulicki - generał, ostatni komendant Armii Krajowej. Następnego dnia 28 marca 1945 roku pojechali do Pruszkowa pozostali uczestnicy planowanych rozmów: Antoni Pajdak (PPS-WRN), Stanisław Jasiukowicz, Kazimierz Kobylański, Zbigniew Stypułkowski i Aleksander Zwierzyński ze Stronnictwa Narodowego, Józef Chaciński i Feliks Urbański ze Stronnictwa Pracy, Adam Bień, Kazimierz Bagiński i Stanisław Mierzwa ze Stronnictwa Ludowego oraz Eugeniusz Czarmowski, Stanisław Michałowski ze Zjednoczenia Demokratycznego.
Wszyscy zostali aresztowani, następnego dnia wywiezieni na Okęcie, skąd odlecieli do Moskwy. W więzieniu NKWD na Łubiance spędzili prawie trzy
miesiące, do 18 czerwca 1945 roku, kiedy to rozpoczął się "pokazowy proces". Termin "procesu" nie został wybrany przypadkowo. W tym samym dniu, w którym ogłoszono "wyrok", uzgodniono w Moskwie sprawę nowego komunistycznego "rządu polskiego", tym razem autoryzowanego już nie
tylko przez Stalina, ale także przez Amerykanów oraz Anglików, którzy oddawali kłopotliwego sojusznika - Polskę - pod sowiecką opiekę.
"Proces szesnastu" przeprowadziło Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego Związku Radzieckiego w dniach 18-21 czerwca 1945 roku w Moskwie. Generał
Leopold Okulicki otrzymał wyrok 10 lat więzienia. Po półtorarocznym pobycie w wiezieniu został zamordowany w noc wigilijną roku 1946, w wiezieniu w Moskwie.
Wicepremier Jan Jankowski dostał 8 lat więzienia. "Umarł" w więzieniu we Władymirze dwa tygodnie przed końcem wyroku. Jego los podzielił także Stanisław Jasiukiewicz.
Pozostali ze względu na "wielkoduszność" Sowietów otrzymali niższe wyroki.
Pużak został skazany na półtora roku więzienia pod zarzutem nie ujawnienia władzom radzieckim faktu ukrycia przez AK (Armię Krajową) stacji radiowych oraz zapasów broni i amunicji. Na podstawie amnestii mógł wrócić do Polski w końcu 1945 roku. Nie brał udziału w życiu publicznym. Stosunki towarzyskie utrzymywał tylko ze starymi przyjaciółmi. Pełen goryczy i doznanych krzywd pisał pamiętniki. W tym okresie
napisał "Wspomnienia 1939-1945", które zostały opublikowane po jego śmierci w "Zeszytach Historycznych", w 1977 roku w Paryżu.
W maju 1947 roku Kazimierz Pużak został przez "rodaków" ponownie aresztowany w Warszawie pod zarzutem utrzymywania łączności z emigracją
polityczną w Londynie, zwłaszcza z Tomaszem Arciszewskim, prezydentem emigracyjnym. Był sądzony przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie w dniach
5-19 listopada 1948 r., w procesie przeciwko byłym przywódcom PPS-WRN (Tadeuszowi Szturm de Sztremowi, Józefowi Dzięgielewskiegmu,
Feliksowi Misiorowskiemu, Ludwikowi Cohnowi oraz Władysławowi Krawczykowi).
Pużak nie przyznał się do winy i pomimo kilkakrotnych wezwań przewodniczącego rozprawy, uchylił się od złożenia zeznań, odmawiając sądowi prawa
do jego sądzenia. Mimo braków dowodów winy Puzak został skazany na 10 lat więzienia. Działo się to przed Kongresem Zjednoczeniowym (15 grudnia 1948 r.) Polskiej Partii Robotniczej (PPR) z Polską Partią Socjalistyczną (PPS) i utworzeniem się z nich Polskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej.
Kazimierz Pużak przebywał w wiezieniu w Warszawie. Zmarł 30 kwietnia 1950 roku w więzieniu w Rawiczu, w wieku 67 lat. Pochowano go 5 maja 1950 roku w nocy na cmentarzu katolickim na Powązkach w Warszawie, tylko przy udziale najbliższej rodziny.
W małżeństwie z Jadwigą z Bohuszewiczów (zmarła 11 listopada 1974 roku w Warszawie w wieku 86 lat - działaczka społeczna) miał Pużak dwie córki: Marię i Zofię.
Rada Miasta Poznania dla uczczenia jego pamięci nazwała jego imieniem jedną z ulic Osiedla Świerczewo.
Odznaczenia:
|