
TOKARZEWSKI-KARASZEWICZ, Michał
Generał broni.
Pseudonimy: "Doktor", "Stawski", "Stolarski", "Torwid".
Urodzony: styczeń 1893 r. we Lwowie.
Zmarł: 22 maja 1964 r. w Casablance (Maroko).
Promocje:
Generał Broni.: ze starszeństwem z 19 marca 1964 r.
Generał Dywizji.: ze starszeństwem z 1 stycznia 1943
Generał Brygady.: 1 grudnia 1924 r., ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 r.
Pułkownik.: 22 maja 1920 r., ze starszeństwem z 1 kwietnia 1920 r.
Podpułkownik.: czerwiec 1919 r.
Major.: 1915 r.
Kapitan.: 5 marca 1915 r
Porucznik.: 29 września 1914 r.
Podporucznik.:
Funkcje:
Członek Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego w Krakowie.: 1913 - ??
Uczestnik kursu oficerskiego Związku Walki Czynnej.: lato 1913 r.
Komendant Związku Strzeleckiego w Drohobyczu i Samborze.: ?? - ??
Instruktor, dowódca plutonu, dowódca kompanii w Szkole Oficerskiej Związku Strzeleckiego w Stróży.: ?? - ??
Inspektor Okręgu Kraków Związku Strzeleckiego.: ?? - ??
Instruktor Związku Strzeleckiego w Warszawie.: ?? - ??
Powołany do armii austriackiej.: 1913 r.
Elew Szkoły Oficerów Rezerwy armii austriackiej.: 1913 - 1914 r.
Dowódca V Batalionu, 5 Pułku Piechoty, I Brygady Legionów Polskich.: sierpień 1914 - ??
Dowódca II Batalionu Zapasowego, 5 Pułku Piechoty, I Brygady Legionów Polskich.: ?? - ??
Dowódca III Batalionu, 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich.: ?? - ??
Dowódca 5 Pułku Piechoty, I Brygady Legionów Polskich.: ?? - lipiec 1917 r.
Dowódca 5 Pułku Piechoty Legionów (Kraków).: listopad 1918 - luty 1919 r.
Dowódca Brygady 1 Dywizji Piechoty Legionów (4 i 5 Pułki Piechoty Legionów).: marzec 1919 - ??
Dowódca piechoty dywizyjnej 1 Dywizji Piechoty Legionów.: ?? - ??
Zastępca Inspektora i Szefa Departamentu Piechoty w Ministerstwie Spraw Wojskowych.: ?? - ??
Dowódca 19 Dywizji Piechoty (Wilno).: sierpień 1924 - 17 marca 1927 r.
Szef Biura Personalnego w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie.: 17 marca 1927 - 21 marca 1929 r.
Dowódca 25 Dywizji Piechoty (Kalisz).: 21 marca 1929 - 5 listopada 1935 r.
Dowódca Okręgu Korpusu nr III Grodno.: 5 listopada 1935 - lipiec 1936 r.
Dowódca Okręgu Korpusu nr VI Lwów.: lipiec 1936 - 1938 r.
Dowódca Okręgu Korpusu nr VIII Toruń.: 1938 - 11 września 1939 r.
Dowódca etapów Armii "Pomorze".: wrzesień 1939 r.
Dowódca grupy operacyjnej Karaszewicza-Tokarzewskiego.: 12 września 1939- ??
Zastępca dowódcy Armii "Warszawa".: wrzesień 1939 r.
Dowódca Główny Służby Zwycięstwo Polski.: 27 września 1939 - styczeń 1940 r.
Komendant Obszaru nr 2 Lwów ZWZ.; styczeń - marzec 1940 r.
Komendant Okupacji Sowieckiej ZWZ.: marzec 1940 r.
Dowódca 6 Lwowskiej Dywizji Piechoty.: 21 sierpnia 1941 - 16 marca 1943 r.
Zastępca dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie.: 16 marca 1943 - sierpień 1944 r.
Dowódca jednostek wojskowych Wojska Polskieo na Bliskim Wschodzie.: ?? - sierpień 1944 r.
Dowódca III Korpusu Polskiego.: sierpień - grudzień 1944 r.
W dyspozycji Ministra Obrony Narodowej.: grudzień 1944 - sierpień 1946 r.
Oficer w Dowództwie II Korpusu Polskiego.: sierpień - grudzień 1946 r.
Oficer w Dowóddztwie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia.: ?? - ??
Opinie:
Notatki:
Syn Bolesława Tokarzewskiego i Heleny z domu Lerch de Lerchensfeld. Wychowywany był przez matkę i ciotki. Uczęszczał do gimnazjum w Drohobyczu. Następnie rozpozął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, kontynuowane później na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie wstąpił w szeregi Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. W czasie studiów związał się z ruchem socjalistycznym. Działał w organizacjach niepodległościowych Józefa Piłsudskiego. Był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej - Frakcji Rewolucyjnej.
W 1913 r. zdał egzamin oficerski w Związku Walki Czynnej, natomiast w Związku Strzeleckim był komendantem tej organizacji w Drohobyczu i Samborze oraz
kolejno: instruktorem i dowódcą plutonu w szkole oficerskiej w Stróży, dowódcą kompanii, inspektorem okręgu krakowskiego i wreszcie instruktorem
Związku Strzeleckiego w Warszawie.
W tym samym roku, jako poddany Austro-Węgier został powołany do armii austriackiej, w której ukończył roczną szkołę oficerów rezerwy w Wiedniu.
W sierpniu 1914 r., wstąpił do Legionów Polskich, dowodząc kolejno V, II Batalionem 5 Pułku Piechoty Legionów, III batalionem 6 Pułku Piechoty Legionów, następnie objął dowodzenie 5 Pułkiem Piechoty Legionów. W październiku 1914 roku został ciężko ranny podczas bitwy pod Laskami-Anielinem. W 1915 r., Piłsudski awansował go do stopnia majora.
Po kryzysie przysięgowego został na krótko internowany, następnie działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Znalazł się w dywizji gen. Żeligowskiego, potem był krótko komendantem POW w Lublinie. W listopadzie 1918 r., sformował w Krakowie 5 Pułk Piechoty, którym dowodził aż do lutego 1919 r., i na czele którego wziął udział w walkach we Lwowie.
Od marca tego roku był kolejno: dowódcą brygady (4 i 5 Pułki Piechoty), dowódcą piechoty dywizyjnej w 1 DP Legionów i wreszcie zastępcą inspektora
i szefa Departamentu Piechoty w Ministerstwie Spraw Wojskowych, awansując równolegle do stopnia pułkownika. W sierpniu 1924 r., przeszedł ponownie
do służby liniowej i został dowódcą 19 DP w Wilnie. 1 grudnia 1924 r., Prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek Ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Władysława Sikorskiego awansował go do stopnia generała brygady ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 19 lokatą w korpusie generałów.
W marcu 1927 r. został przeniesiony na stanowisko szefa Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Jednak już po dwóch latach powrócił
do służby liniowej, został bowiem dowódcą 25 DP w Kaliszu. W listopadzie 1935 r. powołano go na dowódcę Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, a w 1936 r., przeniesiono na analogiczne stanowisko w Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie.
W 1938 r. został dowódcą Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu i stanowisko to zajmował do Wojny Obronnej 1939 r. W wyniku silnych bombardowań jego sztab, wchodzący w skład Armii "Pomorze", zmuszony został do opuszczenia swoich dotychczasowych kwater i przeniesienia się na prawy brzeg Wisły do fortów toruńskich. Był w tym czasie dowódcą etapów Armii
"Pomorze", dowodzonej przez gen. Bortnowskiego.
Po kilku dniach Armia "Pomorze" wycofała się nad Bzurę. Przed osiągnięciem rzeki doszło do zaciekłych walk w rejonie Kutna, podczas których dowodził tylną strażą tej armii. 12 września został dowódcą nowo utworzonej grupy operacyjnej, w skład której weszła 27 DP, kilka batalionów Obrony Narodowej i rozmaite luźne oddziały pozadywizyjne.
Po ciężkich walkach Armia "Poznań" i Armia "Pomorze", w dniu 16 września rozpoczęły odwrót w stronę stolicy. Wraz z grupą oficerów, przez Puszczę Kampinoską przedostał się do Warszawy i 19 września zameldował się u gen. Rómmla, który powołał go na zastępcę dowódcy Armii "Warszawa".
24 września 1939 r. w schronie budynku PKO, zajmowanym przez gen. Rómmla, odbyła się narada z udziałem generałów: Rómmla, Tokarzewskiego, Kutrzeby,
Czumy oraz pułkowników: Pragłowskiego, Tomaszewskiego i podpułkownika Lipińskiego. W czasie narady stwierdził jednoznacznie, że należy kontynuować walkę, nawet po kapitulacji stolicy.
Wobec bliskiej perspektywy upadku obrony Warszawy, przedstawił Rómmlowi propozycję zorganizowania w Polsce dalszej walki podziemnej po
kapitulacji miasta. Rómmel uznał jego argumenty i obiecał podjąć ostateczną decyzję. Jednocześnie postawił swoją osobę do dyspozycji z myślą o pozostaniu w Warszawie i przejściu do walki podziemnej.
25 września spotkał się ponownie z gen Rómmlem i przedstawił mu już konkretne propozycje organizacyjne dotyczące przyszłej konspiracji, uzyskując aprobatę swojego dowódcy.
A oto jak pisał o tym wydarzeniu po latach:
"Przed powzięciem jeszcze decyzji generała, czy zaproponować Niemcom kapitulację, zameldowałem się u niego. Zaproponowałem, aby przekazał mi
pełnomocnictwa Rządu i Naczelnego Wodza, jakie posiadał, rozciągając je na obszar całego Państwa. Oświadczyłem gotowość podjęcia się
odpowiedzialności za zorganizowanie zbrojnego oporu przeciw okupantowi i gotowości moralnej oraz fizycznej Kraju, wszczęcia otwartej walki gdy na
to pozwoli położenie wojenne.
Obszernie wyjaśniłem przesłanki mojego rozumowania w tej sprawie, dając wyraz przekonaniu, że jest to nie tylko naszym obowiązkiem wobec Polski,
ale i ma szanse udania się. Po krótkiej dyskusji, a raczej wymianie moich odpowiedzi na pytania generała, otrzymałem decyzję, że generał zasadniczo
akceptuje mój wniosek, że chce tylko stwierdzić, co od Naczelnego Wodza przywiózł kurier, o którego lądowaniu zameldowano generałowi w trakcie
naszej rozmowy.
Kazał mi zameldować się koło godziny 1-ej rano 27 września. Gdy przyszedłem generał, który w międzyczasie zdecydował sprawę kapitulacji i odprawił
Gen. Kutrzebę do Niemców, oświadczył mi, że kurier Naczelnego Wodza mjr Galinat przywiózł poza kilkoma informacjami o położeniu Rządu i N.W. w
Rumunii, decyzję aby gen. Rómmel polecił Galinatowi zorganizowanie dywersji w Kraju.
Generał jednak decyduje się przyjąć moją propozycję i oddaje Galinata do mojej dyspozycji, jako oficera który może poinformować mnie o swoich
przygotowaniach w zakresie dywersji sprzed wojny, proponując abym, jeżeli uważam to za słuszne, zrobił go swoim zastępcą.
Generał podyktował maszynistce krótki rozkaz z przekazaniem mi pełnomocnictw i podpisał go".
Pełnomocnictwo to brzmiało następująco:
"Dane mi przez Naczelnego Wodza w porozumieniu z Rządem pełnomocnictwo dowodzenia w wojnie z najazdem na całym obszarze Państwa przekazuję gen.
bryg. Michałowi Tadeuszowi Tokarzewskiemu - Karaszewiczowi z zadaniem prowadzenia dalszej walki o utrzymanie niepodległości i całości
granic - J. Rómmel gen. dyw."
Generał Rómmel odchodząc wraz ze swoimi żołnierzami do niewoli niemieckiej, oddał do dyspozycji Tokarzewskiego kasę zawierającą 500 000 zł polskich
i 160 000 zł w walutach obcych.
Jeszcze zanim zakończyły się walki w obronie Warszawy, przed jej kapitulacją, rozpoczęła swoją działalność wojskowa organizacja konspiracyjna,
która przyjęła nazwę Służba Zwycięstwu Polski. Na jej czele stał Karaszewicz-Tokarzewski, który przyjął pseudonimy "Torwid" i "Stolarski".
Dowódca nowej organizacji bardzo szybko nawiązał kontakty z czołowymi przedstawicielami ugrupowań politycznych, które zaowocowały utworzeniem
Głównej Rady Politycznej z udziałem Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Demokratycznego, Stronnictwa Pracy,
Stronnictwa Ludowego, "Wici" i "Siewu".
Jedną z pierwszych akcji dywersyjnych SZP miała być próba zamachu na Hitlera, która miała nastąpić po jego przybyciu do Warszawy. Próba ta niestety
okazała się być nieudaną.
W drugiej połowie października udało się mu (przy wydatnej pomocy, zwerbowanego niedługo przedtem, płk Roweckiego ) utworzyć
Dowództwo Główne Służby Zwycięstwu Polski.
Pod koniec października rozpoczął organizowanie okręgów terenowych SZP, odwiedzając Lublin, Kielce, Kraków, Tarnów i Radom. Po licznych zabiegach organizacyjnych i wyjazdach terenowych, wspólnie z płk Roweckim doprowadził do powstania prężnej organizacji wojskowej, liczącej na początku 1940 r. 25 000 żołnierzy.
Po nawiązaniu kontaktu z Naczelnym Wodzem w Paryżu i podporządkowaniu się jemu, w styczniu 1940 r. SZP została przekształcona w Związek Walki
Zbrojnej, której Komendantem Głównym mianowano gen. Sosnkowskiego.
Tym samym rozkazem, który dawał początek ZWZ, został mianowany Komendantem Obszaru nr 3 Lwów ZWZ, a następnie Komendantem Okupacji Sowieckiej, z siedzibą we Lwowie.
W marcu 1940 r., udał się w drogę do Lwowa, został jednak aresztowany przez NKWD w okolicach Jarosławia. Przebywał w więzieniu w Związku Radzieckim, aż do podpisania układu Sikorski - Majski i rozpoczęciu organizacji Wojska Polskiego w ZSRR.
21 sierpnia 1941 r., został dowódcą organizującej się 6 Lwowskiej Dywizji Piechoty, które to stanowisko utrzymywał początkowo również po ewakuacji armii na Bliski Wschód.
16 marca 1943 r. został zastępcą dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie, funkcję tą łącząc ze stanowiskiem dowódcy jednostek wojskowych na Bliskim Wschodzie. W styczniu 1943 r., awansowano go do stopnia generała dywizji. Następnie w okresie od sierpnia do grudnia 1944 r. był dowódcą organizującego się III Korpusu Polskiego.
W grudniu 1944 r. opuścił swoje stanowisko na Środkowym Wschodzie i odtąd aż do sierpnia 1946 r. pozostawał najpierw do
dyspozycji Ministra Obrony Narodowej, potem był do końca grudnia tego roku w dowództwie II Korpusu Polskiego i wreszcie w Polskim Korpusie
Przysposobienia i Rozmieszczenia.
Po demobilizacji osiedlił się w Londynie, gdzie ciężko pracował fizycznie na utrzymanie. Na emigracji awansowany został do stopnia generała broni.
Zmarł, w wieku 71 lat, w Casablance 22 maja 1964 r., pochowany został w Londynie. Żonaty z Antoniną Julią z Kondziołłów-Kamecką. Miał córkę.
***
W 1921 r. wstąpił do wileńskiej loży masońskiej im. Tomasza Zana. Do podjęcia takiej decyzji skłoniły go zapewne socjalistyczne przekonania i pragnienie dokonania zmian społecznych, poprzez ukształtowanie etyczne obywateli. Wolnomularstwo, którego podstawowym przesłaniem był kult rozumu i tolerancja religijna, było więc dla niego wyborem oczywistym.
Jego osobowość pragnęła także bardziej osobistego i intuicyjnego zrozumienia harmonii wszechświata. Odpowiedź na swoje rozterki odnalazl w teozofii. Brał udział w seansach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Teozoficzne w Mężeninie. Od 1925 r., był wiernym Liberalnego Kościoła Katolickiego. 14 listopada 1926 r., przyjął stan duchowny.
Obowiązki teozofa łączył on z członkostwem w masonerii. Z jego inicjatywy udostępniono kobietom dostęp do Sztuki Królewskiej, tworząc w Warszawie, w maju 1925 r. pierwsze koło tzw. loży mieszanej, przedstawicielstwa obediencji Droit Humain (Prawo człowieka). Przy okazji prac nad powstaniem nowej loży zaprzyjaźnił się z dr. Georgem Sydneyem Arundalem, wysoko inicjowanym brytyjskim masonem hinduskiego pochodzenia oraz z jego żoną. Znajomość ta przydała się generałowi w jego masońskich kontaktach, ponieważ dr Ayurdale z czasem doczekał się stanowiska prezydenta Midzynarodowego Towarzystwa Teozoficznego, z siedzibą w Adyarze, pod indyjskim Madrasem.
Był jednym z najaktywniejszych polskich wolnomularzy. Należał do Wielkiej Loży Narodowej Polski i Zakonu Le Droit Humain. Był współzałożycielem i członkiem lóż: Tomasz Zan, Orzeł Biały, Święty Graal i Św. Michał Archanioł. W 1937 r., uzyskał najwyższy w masonerii 33. stopień wtajemniczenia.
Odznaczenia m.in.:
Virtuti Militari II klasy,
Virtuti Militari V klasy,
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
Krzyż Niepodległości z Mieczami,
Krzyż Walecznych (czterokrotnie),
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie).
Order Orła Białego,
Znak Oficerski "Parasol".
|