Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
Dział Uzbrojenie.


Czołgi typu "Panther".
(produkcja niemiecka.)


Dane techniczne Panzerkampfwagen Panther (7.5 cm) (Sd.Kfz.171) Ausfuehrung G.
PANZER TRACTS No.5-3

Załoga: dowódca, kierowca, celowniczy, ładowniczy, radiooperator
Uzbrojenie: - armata 7.5 cm Kw.K.42 L/70 z zapasem 82 pocisków ppanc. i odłamkowych, 2-3 karabiny maszynowe 7.92 mm M.G.34p z zapasem 4800 nabojów
Masa całkowita: 45.5 t
Pojemność zbiorników paliwa: 700 l
Wymiary: - długość 8.86 m, szerokość 3.42 m (z ekranami), wysokość 3.1 m, rozstaw gąsienic 2.61 m, prześwit 0.54 m
Opancerzenie: od 100 do 16 mm
Silnik: Maybach HL 230 P30 - gaźnikowy V12 o pojemności 23 litrów, chłodzony wodą, o mocy 600KM przy 2500 obr/min
Prędkość maksymalna po szosie: 46 km/h
Średnia prędkość w terenie: 20 km/h
Zasięg po szosie: 200 km
Zasięg w terenie: 100 km
Współczynnik mocy: 13.2 KM/t
Promień skrętu: 9.4 m



Zdjęcie pantery "Magda" wykonane na ulicy Okopowej.
Na zdjęciu: NN, NN, Jan Uniewski, "Jordan", "Bajan", "Walek", "Ryk", NN.

Zdjęcie - Krzysztof Mucha, dziękujemy za jego udostępnienie.



Historia powstańczych "Panter".

KALENDARIUM wydarzeń.
Autor: Krzysztof Mucha.
styczeń 2008 r.

Preludium.

Przełom lipca i sierpnia 1944 r. to okres ciężkich walk na przedpolach Warszawy. Niemcy, wszystkimi siłami, starają się zatrzymać sowieckie jednostki pancerne nacierające w kierunku Warszawy. Do walki kierowane są, niemal wprost z platform kolejowych, świeżo przybyłe czołgi Pz.Kpfw.V Ausf. G "Panther" 1 batalionu 27 pułku pancernego 19 Dywizji Pancernej.
Część z nich, konkretnie 3 kompania, czasowo zostaje oddana pod dowództwo dywizji "Herman Goerning" i walczy w okolicach Zielonki.

2 sierpnia
Zdobycie czołgów

Tego dnia, we wczesnych godzinach rannych z Zielonki wyjeżdżają w kierunku Warszawy 2 czołgi typu "Panther". Kierują się do zakładów naprawczych znajdujących się na Żoliborzu. Trasa ich przejazdu nie jest dokładnie znana. Faktem jest, że po pewnym czasie znajdują się na Woli, na ulicy Karolkowej. Jadą w kierunku ul. Mireckiego.
Nagłe ich pojawienie się wywołuje niemałe poruszenie wśród powstańców - żołnierzy batalionu "Zośka" ze zgrupowania "Radosława" - Jana Mazurkiewicza, dowódcy oddziałów powstańczych na Woli. Pomimo ataków powstańców granatami i butelkami z benzyną, czołgi bez przeszkód docierają ulicami Mireckiego i Okopową do garbarni Pfeiffera przy skrzyżowaniu ulic Okopowej i Glinianej. Nagle silnik jednego z czołgów odmawia posłuszeństwa, czołg zatrzymuje się na środku jezdni. Załoga decyduje się opuścić pojazd i przesiada się do drugiego czołgu. Ten zawraca i jedzie z powrotem ulicą Okopową. Nie skręca jednak w ulicę Mireckiego lecz kieruje się w stronę placu Kercelego.
Na skrzyżowaniu ulic Okopowej i Mireckiego "Pantera" zostaje trafiona w tył wieży, prawdopodobnie z granatnika PIAT. Kierowcy nie udaje się ominąć drewnianego parkanu otaczającego ogród RGO (Rada Główna Opiekuńcza), przebija go i po chwili zatrzymuje się się przy domu ogrodnika, częściowo wbijając się w stojącą przy nim przybudówkę. Nieruchomy czołg otaczają natychmiast powstańcy biorąc do niewoli obie załogi. Wśród Niemców są ranni i prawdopodobnie jeden zabity. Granat został wyrzucony z bliskiej odległości powodując wybicie podłużnej dziury poniżej włazu z prawej strony wieży. W ten sposób w ręce powstańców trafia największa zdobycz Powstania - dwa nowoczesne, niemieckie czołgi.

Utworzenie Plutonu Pancernego batalionu "Zośka".

Pierwotnym pomysłem wykorzystania nieoczekiwanej zdobyczy było użycie czołgów jako dział artyleryjskich. Tak sugerowali dwaj oficerowie artylerii: por. "Wacek" (Wacław Micuta) i por. "Zygmunt" (Zygmunt Zbichorski) po dokonaniu oględzin czołgu unieruchomionego w ogrodzie. "Radosław" poleca im jednak zbadanie możliwości przywrócenia sprawności obu czołgów. "Wacek" zostaje wyznaczony na dowódcę nowego oddziału - Plutonu Pancernego. Ma zająć się zwerbowaniem i przeszkoleniem załóg natomiast "Zygmunt" stroną techniczną obsługi czołgów.

Trzon nowotworzonego oddziału stanowią:
- por. "Rawicz" (Eugeniusz Romański),
- pchor. "Ryk" (Zdzisław Moszczeński),
- pchor. "Dąbrowa" (Jerzy Michalski),
- pchor. "Downar" (Witold Ocepski),
- pchor. "Jordan" (Mieczysław Kijewski),
- pchor. "Kostrzewa" (Zbigniew Ocepski),
- kpr. "Walek" (Jan Zenka).
Wkrótce dołączają "Tomek" (Jerzy Misiewicz) i "Pobóg" (Marian Kwiecień).

Powstańcom dopisuje niesamowite szczęście tego dnia, po południu oddziały "Parasola" zdobywają samochód z amunicją 75 mm do czołgu Pz.Kpfw. V "Panther".

3 sierpnia
Szkolenie załóg i uruchomienie czołgu z Okopowej

Rankiem do czołgu stojącego na ulicy Okopowej podchodzi "Wacek". Proponuje pilnującym go żołnierzom plutonu "Felek" wstąpienie do plutonu pancernego. "Bajan" (Jan Myszkowski-Bagiński) oraz "Wiktor" (Witold Bartnicki) skwapliwie na to przystają . Rozpoczyna się szkolenie załóg. Wyjaśnień udzielają niemieccy czołgiści, którym obiecano darowanie życia za pomoc i wskazówki.
Na czołgu pojawiają się powstańcze oznaczenia i nazwa "Pudel", od pseudonimu poległego w tym dniu Tadeusza Tyczyńskiego. Nazwa ta jednak nie przyjmuje się wśród załogi, która nazywa czołg "Magdą".
Po południu, mechanik Jan Uniewski, uruchamia silnik czołgu. Czołg rusza Okopową w kierunku kwatery "Radosława".
Trwają próby uruchomienia drugiego czołgu, oznaczonego przez powstańców napisem "WP", na włazie z tyłu wieży. Nie przynoszą one jednak rezultatu z powodu uszkodzonej instalacji elektrycznej.
Zostaje podjęta próba wyciągnięcia czołgu za pomocą lin holowniczych podczepionych do "Magdy". Niestety, gąsienice czołgu ślizgają się po bruku. Próba kończy się niepowodzeniem.
Czołg "Magda" oddaje kilka strzałów w kierunku wieży kościoła św. Augustyna skąd niemiecki ckm ostrzeliwuje ulice Dzielną i Okopową. Wieczorem czołg odjeżdża do bazy - szkoły na ul. Św. Kingi, zwanej "Twierdzą".
W bazie Miejskiego Przedsiębiorstwa Oczyszczania Miasta przy ulicy Spokojnej "Zygmunt" znajduje ponad 3000 l benzyny.



Wygląd czołgu nazwanego "Magdą" z dnia 3 sierpnia z godzin popołudniowych.
Czołg ma zdemontowane wszystkie karabiny maszynowe, które stały się zdobyczną bronią powstańców (według relacji Witolda Bartnickiego karabin strzelca został wkrótce zwrócony i zamontowany na miejsce). Z przodu pojazdu namalowano dużą, biało-czerwoną szachownicę oraz powstańczą kotwicę. Na prawym błotniku widnieje napis "Pudel". Według wspomnień krzyże na burtach zostały zamalowane białą farbą a obok nich pojawiły się harcerskie lilijki. Na bokach wieży umieszczono pionowe czerwono-biało-czerwone pasy.

Autorem rysunku jest Krzysztof Mucha, dziękujemy za jego udostępnienie.

4 sierpnia
Uruchomienie czołgu "WP", "Magda" wspiera natarcie na szpital św. Zofii.

Przed południem majster Uniewski uruchamia silnik czołgu "WP".
Czołg "Magda" ma stanowić wsparcie artyleryjskie ataku na niemieckie pozycje w kompleksie budynków na ulicy Żelaznej, m.in. szpital św. Zofii. "Pantera" zajmuje pozycję na tyłach Monopolu Tytoniowego i podczas natarcia piechoty prowadzi ogień na wprost przez ruiny getta. Walka trwa do późnego popołudnia. Niestety, kończy się niepowodzeniem. Podczas ataku załoga przeżywa chwile grozy gdy gaśnie silnik czołgu. Udaje się go jednak uruchomić ponownie i czołg wycofuje się bezpiecznie na ul. Okopową.

Pod wieczór "Wiktor" z "Bajanem" sprawdzają stan czołgu "WP". Wymieniają potłuczone peryskopy, sprawdzają radiostację. Już o zmroku "Wiktor", wykorzystując znajdujące się w czołgu zapasowe elementy, wymienia część igliczną zamka. Działo nadaje się z powrotem do użytku. O zmroku czołg "Magda" zjeżdża do bazy - szkoły przy ulicy św. Kingi. Rozmieszczenie czołgów w ten sposób miało chronić pozycje powstańcze od ataków Niemców, które były spodziewane od ulic Powązkowskiej i Wolskiej.

5 sierpnia
Czołg "Magda" wspiera atak na "Gęsiówkę".

Dowódca "Brody" kpt. "Jan" (Jan Kajus Andrzejewski) i por. "Jerzy" (Jerzy Białous) - dowódca batalionu "Zośka", podejmują inicjatywę uwolnienia Żydów przetrzymywanych przez Niemców w obozie przy ulicy Gęsiej, zwanym powszechnie "Gęsiówką". Atak ma być przeprowadzony przy wsparciu czołgu. Ponieważ teren, przez który mają nacierać powstańcy jest pod ciągłym obstrzałem Niemców z wieży kościoła św. Augustyna, "Jan" wydaje rozkaz zlikwidowania gniazda ckm. Czołg "Magda" oddaje dwa strzały i karabin milknie.
O godz. 14.00 rozpoczyna się atak. Prowadzą go plutony: "Alek", wzdłuż ulicy Gęsiej, kryjąc się w ruinach getta i "Felek" wzdłuż muru od strony fabryki Pfeiffera. Wspierająca ich "Magda" jedzie ulicą Gęsią w kierunku Smoczej. Załogę stanowią: "Wacek", "Ryk", "Bajan", "Wiktor" i "Walek". Po sforsowaniu barykady i metalowej bramy, czołg wjeżdża na teren obozu. Rozpoczyna ostrzał wież strażniczych a potem budynku więzienia znajdującego się na wprost wjazdu. O godz. 16:50 cały obóz zostaje opanowany. Dzięki brawurowej akcji batalionu "Zośka" uwolnionych zostaje 348 Żydów pochodzących z wielu krajów Europy.
Z tego dnia pochodzi niemiecki meldunek, stwierdzający posiadanie przez powstańców 2 czołgów.

6 sierpnia
Obrona cmentarzy.

Niemcy od rana prowadzą silne ataki na cmentarze kalwiński i ewangelicki, powstańcy opuszczają oba cmentarze. O godz. 18 rozpoczyna się polskie przeciwnatarcie a oba czołgi prowadzą ostrzał artyleryjski pozycji niemieckich na cmentarzach. Niemcy zostają wyparci. Komenda Główna AK przenosi się z ulicy Dzielnej, z fabryki Kamlera, na Stare Miasto.

7 sierpnia
Obrona cmentarzy

Ponowne walki o cmentarze kalwiński i ewangelicki. Czołgi prowadzą ostrzał artyleryjski. Ciągle dają o sobie znać kłopoty z wyczerpanymi akumulatorami, których nie ma gdzie podładowywać. W "Magdzie" fabryczne akumulatory zostają zastąpione zestawem akumulatorów samochodowych.
Wieczorem spawacze z fabryki Pfeiffera zaspawują dziurę w tyle wieży czołgu "WP", dopasowując odpowiednio przyciętą metalową płytę.



Wygląd czołgu "WP" z 3 sierpnia.
Czołg ma nie zamalowane niemieckie krzyże. Na lewej stronie wieży ma dwie polskie flagi a na klapie z tyłu wieży biały napis WP. Uszkodzenie znajdowało się z tyłu wieży, na dole, po prawej stronie i miało kształt podłużnej szczeliny na ok. 25cm.

Autorem rysunku jest Krzysztof Mucha, dziękujemy za jego udostępnienie.

8 sierpnia
Pojedynek czołgów na ulicy Karolkowej.

"Magda" stoi niesprawna, z powodu wyczerpanych akumulatorów, na rogu ulic Okopowej i Mireckiego. Rygluje Okopową w kierunku placu Kercelego.
Około godz.8 rano Niemcy rozpoczynają równoległy atak na barykady u zbiegu ulic Żytniej i Karolkowej oraz Żytniej i Okopowej. Atak wzdłuż Karolkowej odbywa się przy wsparciu czołgu. "Pantera" "WP", której załogę stanowią: "Rawicz", "Tomek", "Bajan", "Wiktor" i "Walek", wyrusza przed barykadę na Karolkowej.
Po wjechaniu w Karolkową czołg zostaje trzykrotnie trafiony przez Niemców. Przy trzecim trafieniu, wyrwane od wewnętrznej powierzchni pancerza odłamki uderzają w jeden z pocisków wewnątrz pojazdu i powodują zapalenie w nim prochu. Ranni i poparzeni zostają "Bajan", "Wiktor" i "Walek". "Tomek" cofa "Panterę" za róg budynku i umożliwia wszystkim opuszczenie czołgu poza polem rażenia broni maszynowej nieprzyjaciela. Czołg przestaje się palić. "Rawicz" i "Tomek" wracają i przez tylny właz wieży dostają się do czołgu. Naprowadzają działo na cel - czołg stojący na Karolkowej po drugiej stronie barykady. Niszczą go pierwszym strzałem.

9 sierpnia
Przegrupowanie

Zgrupowanie "Radosław" opuszcza rejon ulicy Mireckiego i przenosi się w rejon "Twierdzy".
Prawdopodobnie brak działań czołgów w tym dniu.

10 sierpnia
Obrona Twierdzy i utrata czołgu "WP".

"Magda" stoi przed "Twierdzą" zwrócona w kierunku Powązkowskiej. We wczesnych godzinach rannych następuje stamtąd atak dwóch lekkich czołgów. Powstańcy, strzałami z "Magdy", niszczą jeden z czołgów, drugi wycofuje się.
O godz. 8:30 rozpoczyna się niemieckie natarcie na szkołę przy ulicy Spokojnej. Wzdłuż Powązkowskiej w kierunku Okopowej nacierają 3 czołgi i 1 samochód pancerny. Załoga "Magdy" niszczy samochód pancerny i uszkadza jeden z czołgów. Po południu jedna z "Panter", prawdopodobnie "Magda", niszczy stanowisko ckm na wieży kościoła Karola Boromeusza na Powązkach.
Czołg "WP" stoi przed fabryką Pfeiffera zwrócony w kierunku ulicy Mireckiego. Z uwagi na wyczerpane akumulatory i kończącą się amunicję zapada decyzja o pozostawieniu jedynie sprawnej "Magdy". Późnym wieczorem, stojący przed fabryką Pfeiffera czołg "WP" zostaje podpalony .

11 sierpnia
Walki o Stawki i opuszczenie Woli.

Zmasowany atak Niemców na pozycje zajmowane przez oddziały "Radosława". Po ataku dział szturmowych oddziały powstańcze na Woli zostają okrążone. Dowódca zgrupowania decyduje się na przeprowadzenie przeciwnatarcia, przy wsparciu czołgu, w kierunku szkoły na Stawkach. Stojąca przed Twierdzą "Magda" zostaje zatankowana, zostaje załadowana amunicja, po czym czołg wyrusza ulicą Niską w kierunku szkoły. Ciężkie walki trwają do godziny 11. Czołg prowadzi ogień do działek ppanc. Jeden z pocisków nieprzyjaciela trafia w podstawę wieży i zaklinowuje ją w pozycji obróconej w prawą stronę. Celowanie może odbywać się tylko przez obrót całego czołgu. W południe okrążenie zostaje przerwane ale obrona Okopowej staje się niemożliwa. Pada rozkaz o wycofaniu oddziałów na Stare Miasto.
Unieruchomiona, z powodu wyczerpanych akumulatorów, "Magda" stoi przed Twierdzą, poprzecznie do ulicy Okopowej, z opuszczoną lufą skierowaną w kierunku Powązkowskiej. Osłania przejście oddziałów "Zośki" do ruin getta. Pluton Pancerny jest jednym z ostatnich oddziałów, które opuszczają Wolę.

Zdjęcie Woli z jesieni 1944 r. przedstawia teren działań Plutonu Pancernego.




Źródła:
1. Deczkowski Juliusz Bogdan "Laudański": Jak baon "Zośka" uwolnił Żydów z Gęsiówki, "Ład" nr 31 z 31 lipca 1994 r.
2. Deczkowski Juliusz Bogdan "Laudański": Pod dwoma pomnikami, "Polska Zbrojna" z 19 kwietnia 1993 r.
3. Kaczyńska Danuta, M. Wiśniewska: W ich oczach, MON 1964
4. List Wacława Micuty do Bronisława Anlena opisujący zdobycie Gęsiówki i losy żydowskich żołnierzy Plutonu Pancernego
5. Mórawski Karol, Oktabiński Krzysztof, Świerczek Lidia: Wola. Warszawskie Termopile 1944,
    Fundacja Warszawa Walczy 1939-1945, Warszawa 2000
6. Pamiętniki żołnierzy baonu "Zośka"; Nasza Księgarnia, Warszawa 1957.
7. Szarota Tadeusz: Atak na Gęsiówkę, Polityka nr 31(2412) z 2 sierpnia 2003 r.
8. Wyganowska-Eriksson Anna: Pluton pancerny w Powstaniu Warszawskim; FBC, Warszawa 1994
9. Wspomnienia Bronisława Anlena - więźnia Pawiaka i Gęsiówki
10. Wspomnienia Stanisława Sieradzkiego "Śwista", Zdobycie obozu koncentracyjnego "Gęsiówka" w 1944 r.
11. Wspomnienia Tadeusza Zuchowicza "Marka"
12. Rozmowa autora z Witoldem Bartnickim "Wiktorem"
13. Rozmowa autora z Tadeuszem Wiśniewskim "Wilkiem"
14. Rozmowa autora ze Stanisławem Sieradzkim "Świstem"
15. Mikrofilmy NARA (National Archives and Records Administration)

Pełny tekst o historii powstańczych "Panter", wraz z wieloma zdjęciami, szkicami i rysunkami, znaleźć można w moim artykule opublikowanym w numerze 4(7) magazynu "Militaria XX wieku" z lipca-sierpnia 2005 r.



Koniec.





powrót do spisu treści


copyright 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński &    Marcin "Virtualbob" Skrzypacz
Design by Scypion