Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
Walka Cywilna
Kierownictwo Walki Cywilnej



Kierownictwa Walki Cywilnej w poszczególnych Okręgach Delegatury Rządu.


Generalna Gubernia.


KWC w Okręgowej Delegaturze Warszawa-Miasto.

Kierownik:
- Eustachy Krak "Zoi".

Wydział dywersji osobowej KWP.

Kierownik:
- Wlodzimierz Lechowicz "Morski".: ?? - kwiecień 1944 r.

Działy:

Dochodzeniowo-śledczy "Magiel".

Kierownicy:
- Stanisław Mikulski "Latawiec".: ?? - styczeń 1944 r.
- Kazimierz Moczarski "Maurycy".: styczeń 1944 - ??

Pracownicy: Jerzy Bay "Mieczysław Góralczyk", Jerzy Macierakowski "Moll", Zofia Moczarska "Malina", Janina Zintel "Grażyna", st. sierż. Henrk Łuczak.

Obserwacyjny:

Kierownik:
- Stanisław Nienałtowski "Michał Jaszczołt".

Pracownicy: Jadwiga Olesińska "Dziunia Czerwińska", N.N. "Kłapouch", Hanna Wasilewska-Kołakowska "Hanka Wirska", N.N. "Danka Wojciechowska".

Likwidacyjny:

Kierownik:
- Alfred Kurczewski "Ambrozja", "Ambroży".

Bojowy "Czyn" - "Roman":
(utworzony w grudniu 1943 r.)

Dowódca:
ppor. Stanisław Sękowski "Michał", "Rugia".

Dowódcy sekcji bojowych:
Józef Gumowski "Grzmot", Edmund Rosochacki "Jerzy", Wojciech Lewandowski "Wojtek".

Oddział bojowy działał w okresie grudzień 1943 - lipiec 1944 r. W jego dorobku były akcje likwidacyjne, atak na kolonistów niemieckich w Kępie Kiełpińskiej oraz akcja uwolnienia 15 więźniów ze szpitala Jana Bożego. Podczas Powstania Warszawskiego oddział walczył w Puszczy Kampinoskiej.

W skład Komitetu Oporu Społecznego weszli członkowie stronnictw tzw. "czwórki" Politycznego Komitetu Porozumiewawczego i nie było przedstawiciela Społecznej Organizacji Samoobrony.

Na terenie Warszawy dział jeden Cywilny Sąd Specjalny ("Dworzec"), dla miasta i województwa, którego przewodniczącym był, w okresie od listopada do grudnia 1942 r., Eugeniusz Ernst "Pawłowski", "Piotrowski", natomiast sędziami: Cichowski, Józef Łaszkiewicz oraz Otto Wecsile. Prokuratorem mianowano Stanisława Koziołkiewicza "Alfę".
CSS wydał łącznie kilkadziesiąt wyroków śmierci, głównie na agentów niemieckiej policji bezpieczeństwa, konfidentów i tzw. "szmalcowników".
Funkcjonowały tutaj dwie Komisje Sądzące, które wydały kilkadziesiąt wyroków.

KWC/KWP w stolicy szeroko prowadził akcję plakatowania i wykonywania napisów na murach. Akcje takie prowadziła m. in. Organizacja "Wawer". Wysłano także kilkaset listów ostrzegawczych do osób współpracujących w mniejszym lub większym stopniu z okupanetm lub ludzi zachowujących się "niegodnie".
Prowadzono propagandę szeptaną nakłaniającą do sabotażu oraz propagandę antykomunistyczną. W Warszawie istniał okręgowy Społeczny Komitet Antykomunistyczny.

W roku 1943 na etacie KWC/KWP Warszawa-Miasto było 33 pracowników a wydatki wyniosły 144 050 zł. W roku następnym KOS warszawski skupiał już ponad stu pracowników, w tym grupę kilkunastu członków grupy egzekucyjnej, a także miał do dyspozycji około 100 "mężów zaufania" w różnych instytucjach miejskich i gospodarczych.


KWC w Okręgowej Delegaturze Warszawa-Województwo.

Kierownicy:

- inż. Wojciech Winkler "Halicki", "Wilczewski".: ?? - październik 1944 r. (?)
- Stanisław Edward Bury "Rus".: październik 1944 (?) - luty 1945 r.

Zastępca:
- Stanisław Edward Bury "Rus".

Działalność okręgowej Walki Cywilnej była silnie związana z okręgowym Wydziałem Informacji i Prasy ODR Warszawa-Województwo, bowiem zarówno Winkler jak i Bury pełnili tam analogiczne funkcje.
Początkowo w skład "Czynu" oprócz kierownika i zastępcy weszli referent propagandy oraz kolporter. W ciągu całego 1943 r., struktura okręgowego "Czynu" uległa szybkiej rozbudowie, gdyż pod jego koniec w skład okręgowej Walki Cywilnej wchodzili:
kierownik, zastępca kierownika, referent sabotażu referent sądowy, referent organizacyjny, kierownik Powiatu Warszawa, inspektor Powiatu Warszawa, łącznik Powiatu Warszawa oraz sekretarze w 14 kompletach sądzących (Cywilne Sądy Specjalne i Komisje Sądzące).

Dysponowano lokalem biurowym, trzema lokalami kontaktowymi, skrzynką pocztową oraz sześcioma lokalami w powiatach.
Ponadto zorganizowano Komitet Oporu Społecznego, do którego wchodzili przedstawiciele tzw. "czwórki" z Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, z wyłączeniem Stronnictwa Narodowego, a także przedstawiciel Społecznej Organizacji Samoobrony.
Placówki oporu społecznego zorganizowano w 11 powiatach, natomiast w 12 powiatach włączonych bezpośrednio do Rzeszy funkcjonowały jego ekspozytury.

Na terenie ODR Warszawa-Województwo powołano dwa Cywilne Sądy Specjalne (w Warszawie i w Płocku). Wydały one łącznie kilkadziesiąt wyroków, wykonanych przez własną grupę egzekucyjną. Ze sprawozdań KWC Okręgu Warszawskiego wiadomo, że tylko w ciągu jednego tygodnia zlikwidowano grupę 25 Niemców oraz ich agentów.
Okręg dysponował również 8 Komisjami Sądzącymi w powiatach oraz jedną w Warszawie. Łącznie wydały one czterdzieści wyroków infamii, nagan, i upomnień. Przewodniczącym Okręgowej Komisji Sądzącej był adwokat Stefan Kaczorowski. Referentem spraw sądowych w okręgowym KWP był por./kpt. Juliusz Prachtel-Morawiński.

Okręgowe KWC prowadziło również szeroko zakrojoną akcję niszczenia bimbrowni oraz urządzeń w mleczarniach, młocarniach, kartotek w urzędach gminnych i urzędach pracy. Oprócz tego do walki z pospolitym bandytyzmem powołano straże lokalne.
Prowadzono również akcję propagandową oraz współpracowano przy tworzeniu Okręgowego Społecznego Komitetu Antykomunistycznego.

Oprócz działalności sądowniczej i sabotażowo-dywersyjnej prowadzono również propagandę. W 1943 r., KWC Warszawa-Województwo wydawało "Kronikę Oporu Społecznego", a od wiosny 1944 tygodnik "Przewodnik Terenowy". Wspólnie z Wydziałem Informacji i Prasy opracowano comiesięczne "Sprawozdania informacyjne".

Po upadku Powstania Warszawskiego szefem KOS na teren województwa warszawskiego został Stanisław Edward Bury, natomiast Winkler został przeniesiony do ODR Śląsk.
Wydział działał do lutego 1945 r., przy czym do grudnia 1944 r., na etacie był kierownik oraz referent sądowy. Na początku 1945 r., pozostał tylko ten ostatni.

W okresie od stycznia do kwietnia 1943 r., na potrzeby okręgowego KWC, wydatkowano sumę 20 000 zł., ze środków tych pokrywano wydatki kierownika Walki Cywilnej oraz kuriera. W całym 1943 r., wydatki na "Czyn" wyniosły 116 849 zł.


Referaty KWS/KWP w Powiatowych Delegaturach Rządu ODR Warszawa-Województwo.

Powiatowa Delegatura Rządu Błonie.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Grabiański" (prawnik).

Powiatowa Delegatura Rządu Garwolin.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Ostoja".

Powiatowa Delegatura Rządu Grójec.
Referent KWC/KOS:
- Kazimierz Lewkowski "Mat", "Matkowski".

Komisja Sądząca:
- Wanda Godlewska "Wir".: ?? - 29 października 1943 r.
- Konstanty Traczewski "Pan Henryk".
ppor. Tadeusz Albin "Bezmian".
ppor. Andrzej Grossman "Żabiński".

Powiatowa Delegatura Rządu Mińsk Mazowiecki.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Miński" (nauczyciel).

Powiatowa Delegatura Rządu Radzymin.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Rydlewski" (nauczyciel).

Powiatowa Delegatura Rządu Sochaczew.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Śrubowski".

Powiatowa Delegatura Rządu Sokołów Podlaski.
Referent KWC/KOS:
- dr. N.N. "Świderski" (doktor chemii).

Powiatowa Delegatura Rządu Warszawa.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Janicki" (prawnik).

Powiatowa Delegatura Rządu Węgrów.
Referent KWC/KOS:
- Wacław Brudzyński "Wiertłowski" (Stronnictwo Ludowe).


KWC w Okręgowej Delegaturze Kielce.

Kierownicy:

- Janina Obrzywolska "Emilia". ?? - 11 listopada 1942 r. (aresztowana).
- Jerzy Kalikst Zowall "Jur".: ?? - wrzesień 1943 r.
- Stanisław Jagiełło "Granat", "Klon".

Referat walki cywilnej funkcjonował początkowo, podobnie jak w centrali, w ramach BIP Komendy Okręgu. Do aresztowania 11 listopada 1942 r. kierowała nim Janina Odrzywolska "Emilia", a następnie do września 1943 r. Jerzy Kalikst Zowall "Jur".

Szefami KWC w ODR Kielce byli kolejno przedstawiciele Stronnictwa Ludowego: Tadeusz Kwas "Bronowski", a od połowy 1943 r. Stanisław Jagiełło "Granat" "Klon", komendant okręgu BCh. Za okres marzec - kwiecień 1943 r., okręgowe KWC otrzymało 5 000 zł., a przez cały ten rok wydatkowano na "Czyn" 65 965 zł.

KWC/KOS wiosną 1943 r., liczyło siedmiu pracowników etatowych i posiadało cztery rejony, którymi kierowali:

Rejon I "Telegraf":
- "Jerzy" N.N., członek RPPS.

Rejon obejmował powiaty: kielecki, Kielce - miasto, stopnicki, pińczowski, jędrzejowski i olkuski.

Rejon II "Góra":
- Zygmunt Woźniak z RPPS.

Powiaty: włoszczowski, częstochowski i miasto Częstochowa.

Rejon III "Niziny":
- Stanisław Gucwa "Socha" ze Stronnictwa Ludowego.

Powiaty: kozienicki, radomski i miasto Radom.

Rejon IV "Pszenica":
- Józef Gul "Jodła", ze Stronnictwa Ludowego.

Powiaty: iłżecki, opatowski, sandomierski, i miasto Ostrowiec Świętokrzyski.

Referenci KOS funkcjonowali ponadto w Kozienicach, Radomiu, Iłży, Sandomierzu, Kielcach, Stopnicy, Pińczowie, Jędrzejowie, Włoszczowej, Olkuszu i Częstochowie. KOS miało przedstawicielstwa w większości gmin.
Cywilne Sądy Specjalne, zorganizowano w Kielcach (przewodniczący: mec. Michał Chmielewski), Radomiu i Częstochowie. DO lutego 1944 r. wydały one sześć wyroków śmierci. Prawdopodobnie w maju 1944 r. w ramach zwalczania agentów w rejonie Buska zlikwidowano sześć osób, a w rejonie Częstochowy - siedem.
W okręgu funkcjonowało pięć Komisji Sądzących: w Częstochowie, Jędrzejowie, Kielcach, Radomiu i Olkuszu, które łącznie wydały kilkanaście wyroków. Odnotowano również przypadki wymierzenia kar chłosty i strzyżenia włosów.

Prowadzono propagandę za pomocą ulotek i prasy konspiracyjnej, głównie ludowej oraz nasiloną akcję niszczenia akt w urzędach gminnych. Spektakularną akcją tego typu było zniszczenie w ciągu jednej nocy, akt w większości gmin powiatu sandomierskiego.
Obsadzenie KWC przez ludowców przyniosło z jednej strony skutki pozytywne - duże możliwości działania w terenie dzięki strukturom BCh, z drugiej - brak Komitetu Oporu Społecznego oraz nie najlepsze stosunki z delegatem okręgowym i komendantem okręgu Armii Krajowej.


Referaty KWS/KWP w Powiatowych Delegaturach Rządu ODR Kielce.

Miejska Delegatura Rządu Częstochowa.
Referent KWC/KOS w mieście:
- N.N. "Szarotka" (RPPS).

Kierownik KWC w powiecie częstochowskim:
- N.N. "Aleksander" (RPPS).

Cywilny Sąd Specjalny:
- N.N.

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Iłża.
Referent KWC/KOS:
- Mieczysław Gajewski.

Powiatowa Delegatura Rządu Jędrzejów;
Referent KWC/KOS:
- Edward Biały "Zawora".

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Kielce.
Referent KWC/KOS:
- Edward Bilski "Andrzej" (Polscy Socjaliści).: styczeń 1944 - ??

Powiatowa Delegatura Rządu Kozienice.
Referent KWC/KOS:
- Bolesław Lesisz "Lech" (BCh).

Powiatowa Delegatura Rządu Olkusz.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Szwej "Stecki" (BCh).

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Opatów.
Referent KWC/KOS:
- Józef Gul "Jodła" (Stronnictwo Ludowe).

Powiatowa Delegatura Rządu Pińczów.
Referenci KWC/KOS:
- Władysław Domagała "Promień" (BCh).
- Władysław Książek "Polanin".
- Kazimierz Maniak.

Powiatowa Delegatura Rządu Radom.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Gucwa "Socha".

Cywilny Sąd Specjalny:
- N.N.

Komisja Sądząca:
-N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Sandomierz.
Referent KWC/KOS:
- Jan Dębowski "Kłos" (BCh).

Oddział wykonawczy KWP:
Dowódca:
- Aleksander Stachurski "Olek".

Powiatowa Delegatura Rządu Stopnica (Busko).
Referent KWC/KOS:
- Władysław Materna "Bida" (BCh).

Powiatowa Delegatura Rządu Włoszczowa.
Referent KWC/KOS:
- Zygmunt "Leszczyna".

KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Kraków.

Kierownik:

- Tadeusz Seweryn "Białowąs", "Socha", "Maszyński".: maj 1942 (formalnie) - ??

Działy:

Dział Informacji.

Dział informacji, w drugiej połowie 1943 r., uległ znacznej rozbudowie, po połączeniu służb informacyjnych Okręgowej Delegatury Rządu, czyli: Wydziału Informacji i Prasy, Wydziału Bezpieczeństwa i dotychczasowego KWC oraz podobnych służb Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Pracy i Społecznej Organizacji Samoobrony.

Służba informacyjna gromadziła materiały z całego okręgu dotyczące terroru okupanta, osób współpracujących z władzami okupacyjnymi, działań organizacji komunistycznych.

Dział Rejestracji Zbrodni Okupanta.

Dział Sądownictwa Podziemnego.

Przewodniczącym Cywilnego Sądu Specjalnego w Krakowie był Józef Güntner, a nastepnie Jerzy Nasierowski "Jaszczur", "Tur". Członkami CSS byli: Władysław Wójcik "Czerski", i Tadeusz Zygmunt "Chmiel", "Radło". Funkcję prokuratora z urzędu pełnił Tadeusz Seweryn.
Organa CSS znajdowały się również na terenie okręgu. I tak Cywilne Sądy Specjalne istniały również w Krośnie, Miechowie i Tarnowie, gdzie przewodniczącym sądu był dr praw Bolesław Skwarczyński.

Do lutego 1944 r. krakowskie Sądy Specjalne wydały kilkadziesiąt wyroków. Od 1942 r. przystąpiono do tworzenia kolegiów śledczo - oskarżających, a od 1943 - Komisji Sądzących KWC/KWP.
W Krakowie Komisją Sądzącą kierował Andrzej Rogosz "Stach", "Sztaba". Analogiczne organa istniały również m. in. w Krośnie, Miechowie, Tarnowie, Limanowej i w Nowym Sączu. Łącznie wydały one także kilkadziesiąt wyroków.

Początkowo wykonywanie wyroków zlecano oddziałom Armii Krajowej. Jednocześnie przystąpiono do organizacji własnych oddziałów likwidacyjnych i dywersyjnych. Jesienią 1943 r. w okręgu krakowskim podjęto intensywne szkolenia grup dywersyjnych.
W terenie prowadził je instruktor Wiktor Ciernika "Wiktor" i jego zastępca Jan Kowalkowski "Halszka", który dowodził jednocześnie, działająca w Krakowie, grupą dywersyjną podlegającą KWC, która dokonywała wyroki sądów podziemnych, atakowała budynki urzędowe i magazyny.
Podobne grupy dywersyjne KWC istniały w poszczególnych powiatach: Nowy Sącz, Tarnów, Limanowa, Krosno, Miechów. Punkt kontaktowy oddziałów dywersyjnych okręgu mieścił się w Krakowie przy ul. Bernardyńskiej 9.

Dział Sabotażowo-Dywersyjny.

***

W maju 1943 r., na etacie "Czynu" (KWC) w Krakowie, poza kierownikiem pracowały dwie osoby: łącznik i uczeń. Wymienionym łącznikiem był Alfred Zaręba "Fredek" a uczniem Zbigniew Harlender "Harry" - aresztowany 13 października 1943 r. w Warszawie.
Gwałtowna rozbudowa krakowskiego KWC nastąpiła jeszcze w tym samym roku, również w związku z utworzeniem Kierownictwa Walki Podziemnej. W jej wyniku liczba pracowników wzrosła do sześciu osób na etacie i 34 pracujących honorowo.

Centrala krakowskiego "Czynu" mieściła się w domu przy ul. Żwirki i Wigury 168. Prace wydziału skupiały się w działach: informacji, rejestracji zbrodni okupanta, sądownictwa podziemnego i sabotażowo-dywersyjnym.

W drugiej połowie 1944 r., a szczególnie po upadku Powstania Warszawskiego i pojawieniu się w okręgu uchodźców z Warszawy, struktury krakowskiego Oporu Społecznego włączyły się w organizowanie pomocy i opieki społecznej. W terenie utworzono Komitety Obywatelskie, zbierano fundusze i dary rzeczowe przeznaczone dla warszawiaków. Taką działalność prowadzono aż do lutego 1945 r.


Referaty KWS/KWP w Powiatowych Delegaturach Rządu ODR Kraków.

Powiatowa Delegatura Rządu Bochnia.
Referent KWC/KOS:
- Jan Jarosz "Jastrzębiec", "Toporczyk".

Zastępca:
- Antoni Chwałkowski "Tęcza".

Komisja Sądząca:
- A. Ferenc.

Powiatowa Delegatura Rządu Brzesko.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Brzozów.
Komisja Sądząca:
- ks. Ignacy Turek (Stronnictwo Narodowe).
- Wojciech Dudek (Stronnictwo Ludowe).
- Józef Dydek (PPS).

Powiatowa Delegatura Rządu Dąbrowa Tarnowska.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Komisja Sądząca:
- Albin Lato "Wagas".

Powiatowa Delegatura Rządu Dębica.
Referent KWC/KOS:
- Paweł Baran.

Komisja Sądząca:
- Paweł Baran.

Powiatowa Delegatura Rządu Gorlice.
Referent KWC/KOS:
- Piotr Kozioł "Dziadek", "Pniak".: ?? - 28 października 1944 r., (aresztowany).
- Michał Bembenek "Halny".

Komisja Sądząca:
- Zbigniew Popowicz "Lwów", "Watra", "Żar".

Powiatowa Delegatura Rządu Jarosław.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Gdula "Żelazny" (Stronnictwo Ludowe).

Powiatowa Delegatura Rządu Jasło.
Referent KWC/KOS:
- Józef Kucharski "Jawor" (PPS).

Komisja Sądząca:
- N.N. "Leon".
- N.N. "Bartek".
- N.N. "Góra".

Powiatowa Delegatura Rządu Kolbuszowa.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Kraków.
Referenci KWC/KOS:
- Władysław Sterba "Rzepecki" (Stronnictwo Ludowe).
- Stanisław Mars "Dąb".

Komisja Sądząca:
- Koral.

Powiatowa Delegatura Rządu Krosno.
Referenci KWC/KOS:
por. rez. Jan Janasek "Barski", "Konrad" (PPS).

Cywilny Sąd Specjalny:
- N.N. "Kopa" (Stronnictwo Ludowe).
- N.N. "Pieróg" (PPS).
- Witalis Brzeski "Żegota" (Stronnictwo Narodowe).
- Stanisław Masny.

Powiatowa Delegatura Rządu Limanowa.
Referent KWC/KOS:
- Jan Gorliński "Jałowiec", "Korzeń", "Rózga".

Komisja Sądząca:
Przewodniczący:
- N.N. "Tłok".

Sędziowie:
- N.N. "Pudło".
- N.N. "Wierzba".
- N.N. "Wronka".

Rzecznik oskarżenia:
- Jerzy Górlinski "Jałowiec", "Korzeń", "Rozga".

Powiatowa Delegatura Łańcut.
Referent KWC/KOS:
- Marian Zięba "Sukmana", "Siermięgia".

Komisja Sądząca:
- ks. Jan Dudziak "Sardos".
- Stanisław Rybak "Łagiewka".

Powiatowa Delegatura Rządu Miechów.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Mierniczek "Gromczyński", "Moszyński".

Cywilny Sąd Specjalny:
- Stanisław Mierniczek "Gromczyński", "Moszyński".

Komisja Sądząca:
- Bogusław Zaremba "Brzeg", "Topola".

Powiatowa Delegatura Rządu Mielec.
Referent KWC/KOS:
- Kazimierz Książek "Brzeszczot".
- Walenty Dul "Drabina".

Cywilny Sąd Specjalny:
- Józef Bik "Millan".
- N.N. "Kruk".
- N.N. "Tarnawski".

Powiatowa Delegatura Myślenice.
Referent KWC/KOS:
- Franciszek Zając "Lubończyk".

Powiatowa Delegatura Rządu Nisko.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Nowy Sącz.
Referent KWC/KOS:
- Jan Krok "Góral".

Komitet Oporu Społecznego.
- Antoni Berger "Groźny" (PPS-WRN).

Komisja Sądząca:
- dr. Stanisław Wąsowicz.
- Roman Kolodziej.
- Stanisław Szydłowski.
- Henryk Biegun (Stronnictwo Narodowe).

Powiatowa Delegatura Rządu Nowy Targ.
Referent KWC/KOS:
- Ludwik Kohutek "Śmiłowski".

Komisja Sądząca:
- Ludwik Kohutek.
- Sylwester Leszczykiewicz "Stubła", "Mohort".

Powiatowa Delegatura Przemyśl.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Komisja Sądząca:
- Franciszek Wojciechowski (Stronnictwo Ludowe).
- ks. Franciszek Winnicki "Witomir".

Powiatowa Delegatura Rządu Przeworsk.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Chomik "Polanin".

Powiatowa Delegatura Rządu Rzeszów.
Referent KWC/KOS:
- Władysław Martynuska.

Komisja Sądząca:
- Jan Mirek "Drzazga" (PPS).
- Władysław Zimny "Dunin".
- Jan Wiercioch "Cios".
- Wincenty Koń "Kosa".

Powiatowa Delegatura Rządu Sanok.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Tarnobrzeg.
Referent KWC/KOS:
- Jan Sokół "Skrzydło", "Smętek" (Stronnictwo Ludowe, BCh).
- N.N. "Gacki".
- N.N. "Machowski".

Komisja Sądząca:
- N.N. "Waga".
- N.N. "Kalina".
- N.N. "Wierzba".

Powiatowa Delegatura Rządu Tarnów.
Referent KWC/KOS:
- Stanisław Wodziński "Zadora".

Komisja Sądząca:
- Bolesław Skwarczyński "Korczak".
- Tomasz Jędrzykiewicz "Stały" (PPS).
- N.N. "Wiktorowski" (Stronnictwo Narodowe).

Powiatowa Delegatura Rządu Wadowice.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Lublin.

Kierownik:

- Józef Pasadyn "Józef".

Zastępca:
- Mieczysław Tudrej "Mietek".

Sieć komórek Oporu Społecznego zainstalowana była w 10 powiatach województwa. W 1943 r., na etacie „Czynu” było 7 pracowników. W roku tym otrzymał on dotacje w wysokości 48 974 zł. Niemal całą działalność wydziału oparto na ludowcach i narodowcach. Nawiązano ścisłą współpracę z Kierownictwem Dywersji Armii Krajowej.

Lubelskie Kierownictwo Oporu Społecznego miało do swojej dyspozycji własny oddział likwidacyjny, tzw. „piątkę kobiecą”, która miała za zadanie obserwację podejrzanych, oraz oddział bojowy liczący do sześćdziesięciu żołnierzy. Oddział ten organizował w okręgu, przede wszystkim akcje antykontyngentowe oraz akcje niszczenia nielegalnych bimbrowni.
W Lubartowie i Kraśniku wydział prowadził ożywioną akcję propagandową, poprzez wydawanie własnych pism, a także szeroki kolportaż ulotek przysyłanych z Warszawy. W celu przeciwdziałania kolaboracji wysyłano listy z upomnieniami, przede wszystkim do wójtów.

W zakresie sądownictwa podziemnego zorganizowano trzy Cywilne Sądy Specjalne: w Lublinie, Białej Podlaskiej i Zamościu. Sądy te wydały razem co najmniej trzy wyroki śmierci.
Komisje Sądzące zorganizowano w Lublinie, Lubartowie, Puławach i Białej Podlaskiej. Wydały one łącznie kilkanaście wyroków.

Na początku 1944 r., został utworzony oddział bojowy Kierownictwa Walki Podziemnej, pod dowództwem por. Tadeusza Pośpiecha „Karol”, „Potok”, „Brzechwa”. Początkowo należeli do niego członkowie Narodowej Organizacji Wojskowej.
Oddział operował w powiatach lubartowskim, włodawskim i kraśnickim. Na przełomie czerwca i lipca oddział został włączony jako VII pluton do Oddziału Partyzanckiego 8 pp AK. Został rozwiązany w sierpniu, na terenie powiatu puławskiego.

Referaty KWS/KWP w Powiatowych Delegaturach Rządu ODR Lublin.

Powiatowa Delegatura Rządu Biała Podlaska.
Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Kraśnik.
Referent KWC/KOS:
mjr. BCh Jan Szociński "Latawiec" (Stronnictwo Ludowe).

Powiatowa Delegatura Rządu Lubartów.
Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Lubln.
Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Puławy.
Referent KWC/KOS:
- Aleksander Kierek "Kazimierz Mika" (Stronnictwo Ludowe).


Okręgi Wschodniej Rzeczpospolitej.



KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Białystok.

Obsada personalna KWC okręgu nie jest znana. Nieco danych zachowało się natomiast w odniesieniu do działalności "Czynu" na Białostocczyźnie. Wiadomo też, że na teren Białostocczyzny docierały zalecenia z Warszawy. Oto co wynika z zachowanych fragmentów sprawozdań:

KWC wydało tu szereg komunikatów i "nalepek". Te pierwsze obejmowały takie sprawy jak - wyjaśnienia dotyczące konfliktu polsko - sowieckiego, fragmenty listów młodych ludzi wywiezionych do Rzeszy, odpowiedzi polskiego podziemia na propagandę niemiecką.
Z powodzeniem i dość masowo stosowano bojkot zarządzeń niemieckich, a także spowalniania tempa pracy w ramach tzw. "Akcji Żółw". Akcja sabotażowa tylko w jednym miesiącu dała wynik 10-ciu uszkodzonych lokomotyw i 195 wagonów, a także 14 sieci telefonicznych i telegraficznych.
Poważne rozmiary osiągnęła również walka z agentami Gestapo, i tylko we wspomnianym miesiącu zlikwidowano 29 osób w tym: 17 Polaków, 8 Rosjan, 1 Ukraińca i Białorusina. Ponadto dwóm Polakom wymierzono karę chłosty za donosicielstwo.

Po podporządkowaniu KWC Armii Krajowej i utworzeniu KWP, w okręgu białostockim zdołano zorganizować i rozbudować sieć terenową. W czerwcu 1944 r. zlikwidowano 34 osoby, w tym 19 Polaków. Kilkakrotnie stosowano również karę chłosty. W trakcie akcji dywersyjnych uszkodzono 18 parowozów, 13 wagonów towarowych, zaatakowano 13 niemieckich majątków ziemskich, leśniczówek i komisariatów.


KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Lwów.

Kierownik KWC:

- Adam Ostrowski "Gabriel".: 1943 - 15 marca 1944 r.

Pierwsza komórka informacji i walki cywilnej powstała w ramach BiP-u Komendy Obszaru Lwów ZWZ na przełomie 1941 i 1942 r., a jej kierownikiem został Artur Kopacz "Iwan". Pracownikami byli: specjalista d.s. ukraińskich - Jarosław Demiańczuk "Ignacy", Władysław Grzędzielski "Eden", "Iden" (do kwietnia 1942 r.) oraz N.N. "Indyk". W 1943 r., tzw. "walkę cywilną" przejęła okręgowa delegatura.

Nie wiadomo niestety kiedy dokładnie powstał wydział we Lwowie. Z lektury kontroli finansowej KWC "Czyn" dowiadujemy się jedynie, że takowy nie istniał jeszcze pod koniec kwietnia 1943 r.
Sprawozdania "Niku" z września-października tego roku wymieniają natomiast sześciu etatowych pracowników wydziału. W całym 1943 r., wydano na działalność wydziału sumę 49 580 zł.

W październiku 1943 r., "Gabriel" w taki oto sposób zreferował dotychczasową działalność i organizację wydziału:

"Akcje wykonane.
Komórka N i Opór przeprowadziły szeroko zakrojoną akcję plakatową. Jednej nocy rozplakatowano dużą ilość afiszów znanych w Warszawie z podpisem Franka w sprawie zamierzonego puczu w Niemczech. Efekt był bardzo duży, wielu Niemców wzięło te afisze bardzo poważnie, a nawet znane są przypadki, że żołnierze odpisywali sobie tekst w przekonaniu, że są to afisze oficjalne.
Z Oporu wykonały tę akcję grupy małego sabotażu Stronnictwa Narodowego i WRN.

Ponadto przygotowano szereg napisów na murach (Verloren, Viktoria Oktober, 1918 - 1943). Wykona się je w najbliższym tygodniu. Typ Akcji N uważamy za bardzo pożyteczny, a równocześnie stosunkowo bezpieczny, gdyż odium może spaść zarówno na nas, jak i na Ukraińców czy komunistów. Tych ostatnich jest zresztą we Lwowie bardzo mało, a PPR nie przejawia od dłuższego czasu żadnej działalności.

Stosujemy w szerokim zakresie akcję upominawczą za pomocą listów, ostatnio w formie przykazań do różnych kategorii urzędników, np. Arbeits czy Wohnungsamtu. Słabiej przedstawia się działalność Komisji Sądzącej i Sądu Specjalnego, głównie z powodu poważnych trudności w zakresie wywiadu.
Rozbudowa wywiadu, o czym rozmawiałem z p. Zielińskim i Urbańskim oraz p. Pawłem, jest koniecznością i wymaga pewnych środków finansowych w kwocie kilku tysięcy miesięcznie. Dotychczas na te cele przeznaczaliśmy 3 000 miesięcznie, co okazuje się niewystarczające.

Ze spraw organizacyjnych pragnę wspomnieć, że KOS
(Komitet Oporu Społecznego) składa się z przedstawicieli 4 stronnictw i nie będzie powiększony przez przedstawiciela SOS (Społecznej Organizacji Samoobrony), który rozpoczął działalność na naszym terenie.
Imieniem SOS występuje Komenda Zbrojnego Wyzwolenia
(Komendant Andrzej Petrykowski "Tarnawa" późniejszy dowódca Korpusu Bezpieczeństwa, który w lipcu 1944 r., podporządkował się Ludowemu Wojsku Polskiemu), posługująca się - wydaje się bezprawnie - tą budzącą wątpliwości nazwą oraz używająca pieczęci państwowej z orłem.
Nawiązałem z nimi kontakt i otrzymałem zapewnienie lojalnej współpracy, podporządkowania się ogólnym dyrektywom, zwłaszcza w zakresie spraw sądowych. Przyszłość okaże, czy można lojalne wykonanie tych zobowiązań.
Komenda Zbrojnego Wyzwolenia rozpoczęła działalność od razu z dużym rozmachem, przy czym okazuje się, że dysponuje poważnymi - jak na nasze stosunki - możliwościami w zakresie broni, dokumentów, aut, a także materiału ludzkiego. Kontakt między DR a SOS nie istnieje mimo starań ze strony SOS.

Rozpocząłem rozbudowę sieci prowincjonalnej, głównie województwa tarnopolskie. Ogólnie można powiedzieć, że kilkumiesięczna działalność KWP dała już poważne efekty, przede wszystkim w zakresie kierowania społeczeństwem.
Uzyskujemy to dzięki harmonijnej współpracy DR, AK i stronnictw politycznych w KOS oraz poprawnym stosunkom z innymi grupami, np. Konwentem.
Cała prasa zamieszcza wszystkie zarządzenia KWP. Kontakt z Wydziałem Propagandy w Delegaturze i Bipem bardzo żywy, niemal codzienny. Prasa podziemna spełnia dobrze swoje zadania, zasięg jej jest bardzo szeroki, każde zarządzenie dociera z łatwością do całego społeczeństwa."

(* za Waldemarem Grabowskim "Polska Tajna Administracyjna Cywilna 1940 - 1945").

Bardzo prawdopodobne, że jedną z grup konspiracyjnych, wykonującą zadania KWC/KWP była grupa Juiusza Markowskiego "Mariusza", działająca w Borysławiu. Rozkazy, poprzez łączników, przekazywane miały być ze Lwowa przez inż. Bolesława Monne. Grupa ta zajmowała się głównie wywiadem gospodarczym i politycznym, a także prowadziła akcję "N" wśród Niemców.

W swoim sprawozdaniu z zebrania kierowników Oporu Społecznego, które odbyło się w Warszawie, w lutym 1944 r., Stefan Korboński tak scharakteryzował działalność KWC/KWP Lwów:

"Ma własne sądy cztery wyroki śmierci wydane i wykonane; wydawał własne odezwy i ulotki. Nasz dotychczasowy przedstawiciel został mianowany obecnie delegatem okręgowym lwowskim. U nas zdał egzamin, gdyż rozruszał Lwów. Nad sprawami Lwowa dominuje zagadnienie ukraińskie, stąd odmienna metoda pracy tego okręgu."
(* za Waldemarem Grabowskim "Polska Tajna Administracyjna Cywilna 1940 - 1945").

Cywilny Sąd Specjalny.

Sędziowie:
- Teofil Stefaniszyn "Kasper".
- Kazimierz Żygulski "Melchior".
- N.N. "Baltazar".

Prokurator:
- Marian Pokryszko "Czarny".

Komisja Sądząca.

Biuro Legalizacji "BELEG".

Kierownik:
- Marian Emanuel Pokryszko "Makary".

Biuro jest wymienione w rozliczeniu finansowym lwowskiego KWC. W jego skład wchodzili: kierownik, maszynistka, rytownik i rysownik oraz łącznik. Wykonywaniem pieczątek zajmował się Zdzisław Jakubowski "Tytus". W zdobywaniu czystych blankietów dokumentów pomagał pracownik magistratu N.N. "Julek".

Kierownictwo Walki Podziemnej.
(Według relacji Marii Wierzbickiej).

Kierownik:
- Czesław Niezabistowski "Doktor", "Jerzy".

Zastępcy:
- Marian Merenholc "Wiktor".: ?? - marzec 1944 r.
ppor. Augustyn Flak "Zdzisław".: marzec - 10 sierpnia 1944 r. (aresztowany).

Sekretarka:
- Zofia Szechińska.
Łączniczki:
- Maria Lach.
- Maria Dąbrowicka "Irena".

Grupa bojowa KWP:
- Zenon Konieczny "Marian".
- Solecki "Józiek".

Komórka wywiadowcza:
- Dobrowolski "Zygmunt 1".
- Andrzej Niezabistowski "Bronisław 1", "Zygmunt 2".
- Stanisław Czuruk "Bronisław 2", "Zygmunt 3".
- N.N. "Zygmunt 4".

Lokal KWP znajdował się przy ul. Jakuba Strzemię nr 7.

Komitet Oporu Społecznego.
KOS działał przy KWP. W jego skład wchodzili m. in.: Stanisław Trojnar i Kazimierz Sobolewski "Norbert".


KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Wilno.

Kierownik:
mjr. Adam Galiński "Adam", "Pan. P.".

Według raportu Stefana Korbońskiego - szefa KWC, z lutego 1944 ., komórka walki cywilnej w Wilnie powstała samorzutnie.

Cywilny Sąd Specjalny:

Przewodniczący:
- Wincenty Łuczyński "Brzozowski".
Oskarżyciel:
- Jan Radwański "Barnaba".
Członkowie:
- Leon Łomacki "Jodłowski".
- Stanisław Kukiel-Krajowski "Klonowski".

Cywilny Sąd Specjalny powołany został njprawdopodobniej pod koniec 1943 r. Wobec oporu delegata okręgowego sąd nie przejawiał jednak żywszej działalności.
Na mocy porozumienia Komendanta Okręgu AK i Delegata Okręgowego sprawami, za które groziła kara śmierci, zajmował się Wojskowy Sąd Specjalny. Do kompetencji Cywilnych Sądów Specjalnych włączono natomiast drobniejsze przestępstwa i wykroczenia, np.: "lżejsze przypadki kolaboracji lub innych czynów nagannych, uwłaczających godności Polaka".

Kierownictwo Walki Podziemnej.

Komitet Polityczny KWP (Komitet Oporu Społecznego).

- Jerzy Dobrzański.
- Henryk Jackiewicz.
- Edmund Greczanik.
- Feliks Kasperowicz.
- N.N. "Pan R.".
- Adam Galiński.

Okręgi Ziem Włączonych do Rzeszy.


KWC w Okręgowej Delegaturze Łódź.

Kierownik:

- Bolesław Ścibiorek "Bolesław", "Borowski", "Kazimierz Wolski".

W 1943 r. na etacie Wydziału Oporu Społecznego (KWC) było sześciu pracowników, a jego wydatki zamknęły się kwotą 112 003 zł. Rok później liczba pracowników zmniejszyła się do pięciu osób (w tym: kierownik, kurier, referent sądowy), a w początkach 1945 r., do czterech. Ponadto w skład wydziału wchodzili żołnierze oddziału specjalnego, który oprócz kilku innych zadań stanowił osłonę radiostacji. Wiadomo, że w okresie od września 1944 do początków 1945 r., wydział opłacał 25-ciu żołnierzy tego oddziału.

Według zestawienia z lutego 1944 r., komórki wydziału istniały w takich miastach jak: Łódź, Łask, Wieluń, Sieradz, a także w powiatach należących do Generalnej Guberni.
W strukturach wydziału istniał Komitet Oporu Społecznego, bez udziału Stronnictwa Pracy oraz Społecznej Organizacji Samoobrony, natomiast z udziałem Narodowych Sił Zbrojnych. W Łodzi zorganizowano także Sąd Specjalny, taki sam jaki istniał już w Warszawie i w Piotrkowie Trybunalskim.

O działalności Okręgowego Komitetu Oporu Społecznego - Łódź, wiadomo niewiele. W samej Łodzi wykonano jeden wyrok śmierci na konfidencie Gestapo.
Komisje Sądzące w terenie wydały kilkanaście wyroków śmierci.
Wysyłano listy do urzędów pracy, urzędów gminnych i sołtysów z upomnieniami za nadgorliwość przy organizowaniu wywózek na roboty do Rzeszy. W tej sprawie Okręgowy KOS wydał także ulotkę. Równolegle prowadzono antykontyngentową akcję propagandową. Akcje sabotażowe były wykonywane przez oddziały poszczególnych stronnictw politycznych zasiadających w KOS. Czynnie tępiono również akty zwykłego bandytyzmu.

Referaty KWS/KWP w Powiatowych Delegaturach Rządu ODR Łódź.

Powiatowa Delegatura Rządu Końskie.
Referent KWC/KOS:
- Józef Sadowski "Górnik".

Powiatowa Delegatura Rządu Łowicz.
Referent KWC/KOS:
- N.N. "Łopata".

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Łódź.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Piotrków Trybunalski.
Cywilny Sąd Specjalny:
- N.N.

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rząd Rawa Mazowiecka. Referent KWC/KOS:
- Zdzisław Józefowski "Kierski", "Orski".

Komisja Sądząca:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Sieradz.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

Powiatowa Delegatura Rządu Skierniewice.
Referenci KWC/KOS:
- Jan Bartecki.
- Witold Kaczyński "Hubert Żbikalski" (Konfederacja Narodu).

Komisja Sądząca:
Przewodniczący:
- Jan Kowalski.
Oskarżyciel:
- Witold Kaczyński "Hubert Żbikalski".
Członkowie Komisji:
- Zygmunt Jasiński.
- Stanisław Szewczyk.
- Mieczysław Zieliński.

Powiatowa Delegatura Rządu Wieluń.
Referent KWC/KOS:
- N.N.

KWC/Wydział Oporu Społecznego w Okręgowej Delegaturze Pomorze (Toruń).

Data powstania KWC przy Okręgowej Delegaturze Pomorze, nie jest niestety znana, podobnie jest z osadą personalną. Wiadomo tylko, z materiałów "Niku", że w okresie od listopada do grudnia 1944 r. kierownikowi tej komórki wypłacono 20 500 zł. Pozostawał on na etacie Delegatury aż do sierpnia 1945 r.


Koniec.





powrót do poprzedniej strony

powrót do strony głównej


© copyright 2005-2007 Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion