I. Tworzenie "Kedywu".
Tworzenie Kedywu zapoczątkowano wczesną jesienią 1942 r. poprzez ustne zarządzenia i
odprawy, stwarzające podstawy do ujęcia w jednolitą formę strukturalną, dotychczasowej działalności
Związku Odwetu i "Wachlarza" oraz umocnienie jej przez dopływ świeżych sił nie biorących dotychczas
udziału w walce czynnej.
Prace te urzeczywistniono poprzez utworzenie w Komendzie Głównej AK, w listopadzie 1942 r.,
Kierownictwa Dywersji, które miało być zbrojnym ramieniem Kierownictwa Walki Konspiracyjnej.
Pierwszym organizatorem i komendantem Kedywu został płk piech. Emil Fieldorf "Nil", "Maj", zaś funkcje
jego zastępców pełnili:
od września 1942 r. dotychczasowy szef Związku Odwetu, nadal będący szefem
Wydziału Saperów - płk sap. Franciszek Niepokólczycki "Teodor", a od marca 1943 r., płk piech. Jan
Mazurkiewicz "Radosław".
Stylizowany na kotwicę znak Polski Walczącej, symbolizujący zasadniczy zwrot w charakterze prowadzenia walki bieżącej.
Znaczenie tych zmian polegało na tym, że dotychczas istniejący Referat Związku Odwetu na szczeblu
Komendy Głównej, wraz z częścią dowództwa rozwiązywanego "Wachlarza", przekształcony został w sztab
dowództwa "Kedywu".
Równolegle we wszystkich komendach obszarów i okręgów rozpoczęto organizowanie komórek sztabowych "Kedywu",
pod względem technicznym podlegających komendantowi "Kedywu" KG, a stanowiących dodatkowy czynnik planowania
i kierowania walką czynną w terenie.
Montowanie "Kedywu" przebiegało na bazie przejmowania sieci łączności i dowodzenia Związku Odwetu. Po
zakończeniu pierwszej fazy prac organizacyjnych na szczeblu sztabowym, na przełomie listopada i grudnia
1942 r., przystąpiono do formowania oddziałów dyspozycyjnych, przeznaczonych wyłącznie do wykonywania zadań
sabotażowych i dywersyjnych.
Szkieletem większości tych oddziałów stały się zespoły Związku Odwetu i "Wachlarza", które straciły swą
odrębność organizacyjną z chwilą zmontowania aparatu kierowniczego i wykonawczego "Kedywu".
Formalne ramy prowadzonym od jesieni 1942 r. pracom, związanym z montowaniem "Kedywu", nadał rozkaz nr 84
z 22 stycznia 1943 r. pod nazwą "Uporządkowanie odcinka walki czynnej", w którym zostały sprecyzowane cele
i zadania tej walki oraz podstawowe zadania organizacyjne.
Decyzji o rozpoczęciu aktywniejszej działalności bojowej przyświecały w myśl rozkazu dwa podstawowe cele:
- nękanie nieprzyjaciela i zadawanie mu coraz mocniejszych ciosów przez akcję sabotażowo - dywersyjną, terrorystyczną i ewentualnie partyzancką oraz stosowanie już obecnie czynnej samoobrony i pełnego odwetu za akty gwałtu wobec ludności.
- zaprawianie i hartowanie żołnierzy do wykonywania zadań bojowych w okresie powstania oraz utrzymywanie w społeczeństwie postawy bojowej i przygotowanie w ten sposób atmosfery sprzyjającej okresowi powstańczemu.
Natomiast zadania postawione "Kedywowi" na poszczególnych szczeblach dowodzenia zostały sformułowane następująco:
"Kedyw" Komendy Głównej
- planowanie akcji dywersyjnej i sabotażowej w skali ogólnej oraz opracowanie wytycznych do
niej dla okręgów.
- kontrola działań "Kedywu" w okręgach w dziedzinie wyszkolenia, zaopatrzenia, wykonania i
stanu organizacyjnego.
- studium metod i sposobu prowadzenia akcji dywersyjnej, sabotażowej i partyzanckiej.
- opracowanie i wydawanie niezbędnych instrukcji i wytycznych.
- szkolenie dowódców patroli dywersyjnych oraz instruktorów technicznych dla potrzeb okręgów.
- badanie i opiniowanie materiałów, sprzętu oraz pomysłów w zakresie dotyczącym akcji dywersyjnej.
- zaopatrywanie okręgów w miarę posiadanych zasobów w materiały i środki do bieżącej walki sabotażowej i dywersyjnej.
- nadzór nad tymi organizacjami społecznymi, których zadaniem jest współdziałanie w walce czynnej, oraz udzielanie im pomocy w zakresie wyszkolenia i zaopatrzenia materiałowego.
"Kedyw" komend okręgów względnie obszarów:
- planowanie i kierowanie bieżącą akcją dywersyjną, sabotażową i partyzancką na terenie okręgu.
- kierowanie akcją oddziałów dyspozycyjnych "Kedywu" komend okręgów.
- szkolenie dowódców patroli i wykonawców do akcji dywersyjnych i sabotażowych.
- zaopatrywanie odcinka walki czynnej w niezbędny sprzęt, materiały i środki.
Rozkaz nr 84 polecał komendantom okręgów niezwłoczne przystąpienie do montowania odcinka walki czynnej i
osobistego nim kierowania, z położeniem nacisku na coraz większą dyspozycyjność oddziałów, rozumianą jako
ich gotowość do natychmiastowego wykonania otrzymywanych zadań.
Na całkowite uporządkowanie odcinka walki czynnej, w myśl powyższego rozkazu, przeznaczono czas do końca marca 1943 r., co znalazło swoje odbicie
w meldunku organizacyjnym nr 190 z 1 marca 1943 r., w którym gen. Rowecki powiadomił Naczelnego Wodza, że na jego rozkaz lub w sytuacji przymusowej będzie mógł od maja 1943 r. nasilić poważnie działalność bojową na terenie wszystkich okręgów.
Następnym rozkazem, mającym zasadnicze znaczenie dla rozwoju walki bieżącej, był rozkaz nr 252/Kdw z
13 marca 1943 roku, regulujący w obszarach i okręgach akcję bojową, w ramach których wymienione zostały
następujące rodzaje działań według ich hierarchicznej ważności:
- dywersja na linie kolejowe, drogi, telekomunikację, przemysł wojenny, urzędy i magazyny wojskowe.
- sabotaż na kolejach, na poczcie, w przemyśle wojennym, w administracji i na wszystkich innych odcinkach pracy, gdzie można dosięgnąć okupanta.
- terror w stosunku do Niemców, volksdeutschów i wszystkich współpracujących z okupantem, z tym że z tego rodzaju akcji należało wyłączyć wojsko (Wehrmacht).
- odwet za wysiedlanie, łapanki, egzekucje i represje.
- samoobrona polegająca na uwalnianiu aresztowanych przez akcje bojowe z zewnątrz na transporty, więzienia, obozy i miejsca straceń.
- partyzantka.
Planowanie i zarządzanie wykonania tych działań leżało w kompetencjach komendantów obszarów i okręgów,
z tym, że Dowódca AK ustalał dla każdego z nich kontyngenty akcji sabotażowo - dywersyjnych, w których
podawano tylko dolną, ilościową granicę zadań do wykonania w poszczególnych miesiącach, nie ograniczając
jednak dążeń do uzyskania większych norm.
W trakcie organizacji na uzbrojenie oddziałów "Kedywu" oddano po 50 naboi na pistolet kal. 9 mm, z czego
20 sztuk zastrzeżonych było do dyspozycji komendantów okręgów, natomiast z przydzielonych materiałów
wybuchowych i środków zapalających do bieżącej akcji dywersyjnej można było zużyć 1/3 posiadanej ilości,
resztę zachowując jako zapas mobilizacyjny.
Poza ciągłą akcją bojową, prowadzoną przez obszary i okręgi w ramach ustalonej rozkazem działalności,
gen. Rowecki zapowiedział organizowanie wystąpień nasilonych tzw. akcji zastrzeżonych, na które składały
się działania o szerszym zasięgu,
najczęściej uderzenia na linie kolejowe o zasadniczym znaczeniu
strategicznym,
uderzenia na większe skupiska okupanta,
masowo przeprowadzane w określonym czasie likwidacje
agentów i konfidentów Gestapo itp.
Akcje zastrzeżone oznaczane były specjalnymi kryptonimami i przygotowywane oraz przeprowadzane wyłącznie
na rozkaz Dowódcy AK, w różnych miejscach i w czasie przez niego wyznaczonym.
Ustalając te rygory, gen. Rowecki liczył się z tym, że akcje takie powodować będą wzmożone represje ze
strony okupanta i dlatego odpowiedzialne decyzje o ich wykonywaniu musiały być podejmowane na centralnym
szczeblu dowodzenia.
II. Zmiany w koncepcjach walki czynnej.
Montowanie "Kedywu" przebiegało na tle wydarzeń, które w zasadniczy sposób wpłynęły na kształtowanie form i zadań walki czynnej w latach 1943 - 1944.
Rozpoczęta przez Niemców w listopadzie 1942 r. akcja wysiedleńcza na Zamojszczyźnie zaktywizowała całe polskie podziemie, czego objawem były walki podjęte w obronie wysiedlanych mieszkańców przez oddziały partyzanckie wszystkich maści.
Również sytuacja międzynarodowa Polski stawała się także bardzo skomplikowana.
Był to przecież okres ostrego konfliktu w stosunkach polsko - radzieckich. Konflikt ten nabrzmiewał od chwili
ewakuacji ze Związku Radzieckiego do Iranu Armii Polskiej, dowodzonej przez gen. Andersa, poprzez sporną sprawę uregulowania wschodniej granicy Polski i stanowisko zajęte przez Rząd Polski w "sprawie katyńskiej", która ostatecznie doprowadziła w kwietniu 1943 r., do zerwania przez Związek Radziecki stosunków
dyplomatycznych z Rządem Polskim.
Konflikt ten i wynikające z niego konsekwencje polityczno - wojskowe w skali międzynarodowej i wewnętrznej
spowodowały opracowanie przez Kierownictwo Walki Konspiracyjnej nowej taktyki walki bieżącej, polegającej
na:
- ograniczeniu akcji bojowych przeciw Wehrmachtowi, a szczególnie przeciw liniom komunikacyjnym na kierunku
wschód - zachód, które od tej pory zostały zastrzeżone wyłącznie do decyzji Dowódcy AK,
- przeprowadzeniu dla celów szkoleniowych i doświadczalnych uderzeń dywersyjnych na drugorzędnych liniach kolejowych na kierunku północ - południe, tak jednak, by w efekcie powodowały one zniszczenie taboru i dłuższą przerwę w ruchu,
- przeprowadzaniu bez ograniczeń akcji związanych ze zdobywaniem broni, amunicji i środków walki przez opanowywanie składów, warsztatów reparacyjnych i kolejowych przesyłek wagonowych,
- wzmożeniu akcji terrorystycznych przeciw Gestapo, policji i administracji niemieckiej, wymierzonych w Niemców specjalnie szkodliwych,
- stosowaniu natychmiastowego odwetu za akty gwałtu, z tym że wskazane były również akcje o charakterze zapobiegawczym w stosunku do przewidywanych uderzeń okupanta.
Na zdjęciu: Stanisław Mikołajczyk "Stem". Po śmierci gen. Sikorskiego, został premierem rządu na emigracji.
Ograniczenie działań dywersyjno - bojowych na zapleczu zbliżającego frontu wschodniego nie oznaczało
zaniechania dotychczasowej walki z Niemcami, czemu dał wyraz gen. Sikorski w depeszy nr 2711/43 z 1 czerwca
1943 r. pisząc do gen. Roweckiego:
" ... W tych warunkach w Polsce jest rzeczą władz krajowych zdecydowanie o taktyce w stosunku do Niemców, uważając ich niezmiennie za wroga numer jeden, który ciągle dąży do zagłady narodu polskiego.
Kontynuowanie walk dywersyjnych jest nadal naszym obowiązkiem, wynikającym z zasad celów wojny. Przy wyborze przedmiotu walki należy jednak brać pod uwagę, by nie pogłębiać wyniszczenia i tak już nadwątlonych sił żywotnych narodu. Nie może być jednak nigdy mowy o jakichkolwiek bądź próbach ugody
z Niemcami, gdyż przekreśliłoby to wszystkie dodatnie rezultaty dotychczasowej nieugiętej postawy narodu".
W tym czasie, wobec odwlekania przez aliantów generalnego ataku na Niemcy na froncie zachodnim - od czego uzależniony być miał wybuch powstania powszechnego - rozwiewały się powoli nadzieje na szybkie zakończenie wojny.
Fakt ten skłonił wicepremiera Stanisława Mikołajczyka "Stema" do wysłania 19 czerwca depeszy, adresowanej do Delegata Rządu na Kraj i Dowódcy AK, w której polecił ograniczenie akcji dywersyjnej w obawie, że może ona przerodzić się w powstanie, które w aktualnej sytuacji doprowadziłaby do podcięcia
żywotnych sił narodu i zdezorganizuje teren.
Natomiast gen. Sikorski wychodząc z założenia, że nakazem chwili jest oszczędność w szafowaniu zorganizowanymi siłami w kraju, niezbędnymi w końcowym etapie walki i w okresie powojennej odbudowy, w depeszy z 23 czerwca 1943 r. wydał gen. Roweckiemu rozkaz ograniczenia do rozmiarów samoobrony akcji odwetowych do czasu wydania definitywnych rozkazów, opartych na umotywowanej opinii Dowódcy AK o skuteczności dotychczas podejmowanych akcji.
Tymczasem zaszły tragiczne wypadki, które znacznie skorygowały te zamysły. 30 czerwca został aresztowany w Warszawie gen. S. Rowecki "Grot", po którym stanowisko dowódcy AK objął Tadeusz Komorowski "Korczak", "Lawina", "Znicz", "Bór".
To jednak nie był koniec tragedii, bowiem 5 lipca 1943 r., w katastrofie lotniczej w pobliżu Gibraltaru zginął Wódz Naczelny Władysław Sikorski. Po nim funkcję Naczelnego Wodza otrzymał Kazimierz Sosnkowski, zaś stanowisko premiera objął Stanisław Mikołajczyk.
Wydarzenia te miały decydujące znaczenie dla dalszego rozwoju walki czynnej. Generał Tadeusz Komorowski obejmując stanowisko Dowódcy AK i Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju rozkazem nr 165 z 5 lipca 1943 r. wprowadził całkiem nową organizację kierownictwa walki podziemnej, której zasadniczymi elementami było:
- scalenie z dniem 15 lipca 1943 r., Kierownictwa Walki Konspiracyjnej i Kierownictwa Walki Cywilnej w jeden ośrodek dyspozycji walki pod nazwą Kierownictwo Walki Podziemnej (KWP), na którego czele stanął osobiście Komendant Sił Zbrojnych w Kraju. Czynnik cywilny reprezentował przydzielony przez Pełnomocnika Rządu jego przedstawiciel do spraw oporu wobec okupanta.
- przyjęcie przez Kierownictwo Walki Podziemnej całości walki z okupantem, co zapewniło jednolite i sprawne prowadzenie akcji dywersyjnej, kontrwywiadu, akcji "N", propagandy oraz oporu społeczeństwa, zgodnie z dyrektywami Pełnomocnika Rządu i dezyderatami Krajowej Reprezentacji Politycznej.
- uregulowanie konspiracyjnego wymiaru sprawiedliwości przez ustalenie kompetencji Wojskowych Sądów Specjalnych, Cywilnych Sądów Specjalnych i Komisji Sądzących Walki Podziemnej.
Na zdjęciu: Akcja "N" - wojna psychologiczna z III Rzeszą. Rysunek z pisma "Der Windmacher" - wysyłanego żołnierzom niemieckim na Front Wschodni.
Jednocześnie zostały utworzone Okręgowe Kierownictwa Walki Podziemnej, nad którymi całkowite i wyłączne
kierownictwo objęli na swych terenach komendanci okręgów, sprawując je według rozkazów Komendanta Sił
Zbrojnych w Kraju, natomiast w sprawach lokalnych w zakresie oporu społecznego - zgodnie z dyrektywami
Okręgowych Delegatów Rządu.
Utworzenie Kierownictwa Walki Podziemnej, jednoczącego dywersyjno - bojową działalność wojskową z czynnym
oporem społeczeństwa było dowodem na to, że walka z Niemcami, niezależnie od stanu stosunków polsko -
radzieckich i odwlekania przez aliantów decydującego uderzenia na Niemcy, miała być nadal prowadzona,
z tym że natężenie akcji bojowych miało być regulowane w miarę możności sytuacją w kraju i na froncie.
Te formy prowadzenia walki ulegały stopniowo zmianie, wraz z wdrażaniem w życie (od stycznia 1944 r.)
planu "Burza". Kończył się wtedy czas konspiracyjnej walki bieżącej, a rozpoczynała walka jawna, która
osiągnęła apogeum w powstańczej Warszawie.
Koniec.
|
