Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
Komenda Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej.



Zalążki Komendy Obszaru zaczęły powstawać zaraz po wkroczeniu Wehrmachtu do Lwowa (30 czerwca 1941 r.). Już na początkach lipca zaczęli tu przybywać pierwsi kurierzy Komendy Głównej ZWZ z zadaniem nawiązania kontaktów organizacyjnych.
W meldunku z 11 lipca 1941 r., gen. Rowecki zawiadamiał Londyn o swoim zamiarze wysłania do Lwowa swojego pełnomocnika wraz z ekipą. Dwa tygodnie wcześniej, czyli 27 czerwca, spodziewając się początkowych sukcesów Wehrmachtu, przygotował on instrukcję ustalającą granice Obszaru nr 3 (nazywanego później Południowo-Wschodnim), a także jego strukturę terenową oraz strukturę organizacyjną Komendy Obszaru.
Zgodnie z ustaleniami z 1939 r., Obszar nr 3 miał obejmować cztery Okręgi: Lwów, Stanisławów, Tarnopol i Wołyń w granicach przedwojennych województw, na wschód od linii demarkacyjnej z roku 1939. Podział okręgów przewidywał utworzenie w nich obwodów, w obwodach natomiast placówek.

W Komendach Obszaru i Okręgów przewidywano stanowiska: komendantów, ich adiutantów, zastępców komendanta i szefów sztabów. W każdym ze sztabów miało być zorganizowanych sześć Oddziałów: Organizacyjny, Wywiadu i Kontrwywiadu, Bojowo-Operacyjny, Kwatermistrzowski, Łączności oraz Biura Propagandy i Informacji - każdy z odpowiednimi referatami.
Początkowo nie przewidywano utworzenia Wydziału Saperskiego, ale Obszar miał być "zdolny do akcji Związku Odwetu", przekształconego później w Kedyw.

Organizatorem struktur ZWZ/AK w Obszarze Lwów został gen. bryg. Kazimierz Sawicki "Prut", który przybył na miejsce mniej więcej w połowie września 1941 r. "Prut" otrzymał wszelkie pełnomocnictwa Komendanta Głównego do zorganizowania obszaru SSS (ZWZ), oraz do uporządkowania całej pracy wojskowej na tym terenie. Równało się to z prawem zarządzania sprawami personalnymi i organizacyjnymi w imieniu Komendanta Głównego.
Wobec braku we Lwowie odpowiednich oficerów na stanowiska sztabowe, wysłano w tym samym czasie szereg doświadczonych oficerów z konspiracji warszawskiej, których potem we Lwowie określano jako "ekipę warszawską". Z dziewięciu kierowniczych stanowisk w Komendzie Obszaru obsadzonych w 1941 r., "warszawiacy" objęli aż osiem (m. in. komendant, szef sztabu, szef Oddział II B, szefowa Oddziału V-K, szef oddziału V-O, szef Oddziału VII ZO).

Najpóźniej zostały obsadzone Oddziały: III - Operacyjny i IV - Kwatermistrzowski, co spowodowało, że skompletowanie Komendy Obszaru zakończono w pierwszych miesiącach 1942 r., a więc już jako Komendę Obszaru Lwów Armii Krajowej.
Szefostwo nad Oddziałem IV objął w marcu lub na początku kwietnia ppłk Tadeusz Zygmunt Słoniewski "Sewer".
W końcu kwietnia przybył do Lwowa, jako ostatni z "ekipy warszawskiej" mjr dypl. Tadeusz Wojciech Wojciechowski, który jako "Ryszard" objął stanowisko szefa Oddziału III Komendy Obszaru, natomiast jako "Zawisza" funkcję szefa sztabu Okręgu Lwów AK.

W pierwszych miesiącach kwietnia 1942 r., rozpoczęto także organizowanie, pierwotnie nie przewidywanego Oddziału IX (Wydziału Wojskowego), czyli Zmilitaryzowanej Administracji. Stanowisko szefa oddziału powierzono mjr. Neugebauerowi "Piotrowi". Jego dotychczasowe stanowisko szefa Oddziału I objął rtm. dypl. Kornel Stasiewicz "Jacek".

W ciągu 1942 r., główną uwagę poświęcono na skompletowanie sztabów i utworzenie zalążków AK na całym terenie Obszaru. Wyjątkiem był tu Okręg Wołyń, gdzie nie udało się zorganizować struktur AK, a ich zawiązki liczyły tylko 150 osób. W związku z tym w lipcu odwołano ze stanowiska komendanta Okręgu mjr Rolkego "Asa Pik", natomiast w listopadzie Okręg Wołyń wyłączono z Obszaru nr 3 i podporządkowano bezpośrednio Komendzie Głównej AK.

Rok kolejny, czyli 1943 przyniósł uzupełnienia stanów liczbowych do planowanych wielkości i podjęcie przygotowań do najważniejszych zadań, jakie postawiono przed lwowską AK. Początek roku był jednak okresem szczególnie trudnym. Niemiecka policja bezpieczeństwa aresztowała w tym czasie szefa sztabu, dwóch komendantów okręgów oraz szereg oficerów z niższych szczebli dowódczych.

Pod koniec 1943 r., Obszar Lwów liczył niemal 30 000 żołnierzy w sztabach i oddziałach liniowych, w tym 640 oficerów, 2 000 ludzi w Wojskowej Służbie Ochrony Powstania (WSOP) oraz ponad 3 000 kobiet w WSK.
W stosunku do stanów osobowych z 1942 r., był to więc aż pięciokrotny wzrost. Oblicza się, że około 10 procent żołnierzy AK wywodziło się z organizacji zbrojnych stronnictw politycznych, którzy zostali objęci akcją scaleniową.

Wskutek sowieckiej ofensywy i zajęciu w marcu i kwietniu 1944 r., wschodnich części Okręgów Tarnopol i Stanisławów, konieczne stało się wprowadzenie zmian organizacyjnych i terytorialnych.
W pozostałych częściach okręgów, okupowanych jeszcze przez Niemców, utworzono podokręgi, na terenie których odtwarzano większe jednostki Wojska Polskiego z przedwojennego VI Okręgu Korpusu.
7 lipca komendant Obszaru płk Filipkowski "Cis" wydał rozkaz nr 990/III zatytułowany "Wytyczne do Akcji B" z nowym, zmienionym podziałem terytorialnym na trzy podokręgi:

I) Podokręg Tarnopol - kryptonimy: "Sztuka", "Torf".

Podokręg miał grupować jednostki 12 DP AK, pod dowództwem kpt. Franciszka Garwoła alias S. Tokarczyka "Dziryta", w składzie: 51 pp w rejonie Brzeżan i 52 pp w rejonie Złoczowa.

II) Podokręg Stanisławów - kryptonimy: "Dramat", "Piasek".

Podokręg miał wystawić do "Burzy" oddziały 11 DP pod dowództwem kpt. Władysława Hermana "Globusa", "Kudaka", w składzie: 53 pp (Inspektorat Stryj) i 48 pp (Inspektorat Drohobycz).

III) Podokręg Lwów - kryptonimy: "Komedia", "Glina".

Podokręg miał zgrupować oddziały 5 DP "Dzieci Lwowskich" pod dowództwem płk Stefana Czerwińskiego "Karabina", "Stefana", początkowo w składzie 4 zgrupowań:

1) Zgrupowanie "Wschód", dowodzone przez ppłk Franciszka Rekuckiego "Bak", "Topór", w składzie: 19 pp, 40 pp, 14 p. uł.
2) Zgrupowanie "Miasto", dowodzone przez płk Stanisława Czerwińskiego "Karabina", "Stefana", w składzie: 19 pp, 40 pp, 14 p. uł.
3) Zgrupowanie "Zachód", dowodzone przez kpt. Jana Kozika "Karskiego", w składzie: 26 pp.
4) Zgrupowanie "San", dowodzone przez kpt. Witolda Szredzkiego "Sulimę", w składzie: 26 pp.

Bardzo szybko okazało się, że pierwotne plany mobilizacyjne do Akcji "Burza" trzeba uzupełnić poprzez wydzielenie dodatkowo jeszcze dwóch zgrupowań, czyli:

5) Zgrupowanie "Południe", dowodzone przez kpt. Karola Borkowetza "Zena", w składzie 40 pp.
6) Zgrupowanie "Północ", dowodzone przez kpt. Witolda Zaborowskiego "Witosława" z miejscem postoju w Bełżcu, w składzie 19 pp.

Obsada personalna i struktura organizacyjna Komendy Obszaru Lwów AK.

Komendanci Obszaru:

gen. bryg. Kazimierz Sawicki "Prut", "Opór", "Gustaw ".: połowa września 1941 - 31 lipca 1943 r.
płk/gen. bryg. Władysław Filipkowski "Stach", "Orkan", "Janka", "Cis".: 1 sierpnia 1943 - 2/3 sierpnia 1944 r. (aresztowany).

Zastępca komendanta Obszaru (dowódcy OK. VI):

płk Franciszek Studziński "Radwan".: 30 czerwca - 31 lipca 1944 r. (internowany).

Adiutant komendanta:
ppor. Zygmunt Łanowski "Damian".

Szefowie sztabu:

ppłk dypl. Mieczysław Dobrzański "Leon", "Stefan".: 5 września 1941 - 3 grudnia 1942 r. (aresztowany).
p.o. mjr/ppłk dypl. Tadeusz Wojciech Wojciechowski "Ryszard", "Korab", "Konrad", "Ragoza", "Szreniawa".: 5 grudnia 1942 - 10 stycznia 1943 r.
mjr/ppłk Tadeusz Wojciech Wojciechowski "Ryszard", "Korab", "Konrad".: 10 stycznia - 4 października 1943 r. (aresztowany).
mjr/ppłk dypl. Feliks Janson "Kamil", "Nawar", "Sylwa", "Modrzew".: 18 października 1943 - 28 lipca 1944 r.
mjr/ppłk dypl. Henryk Pohoski "Walery".: 28 - 31 lipca 1944 r.

Oddział I (Organizacyjny).

Szefowie:
mjr mgr Jerzy Neugebauer "Cezary", "Ostoja", "Piotr", "Roman".: 1941 - luty 1942 r.
rtm./mjr dypl. Kornel Stasiewicz "Kostek", "Jacek", "Prosper".: luty 1942 - 25 marca 1944 r.
kpt/mjr dypl. Bolesław Tomaszewski "Bat", "Bolesław", "Warta".: 25 marca - 12 czerwca 1944 r.

Wojskowa Służba Kobiet (WSK).

Referentka:
- Wanda Jamiołkowska "Paulina", "Irena", "Grażyna".: 1 lipca 1942 - 31 lipca 1944 r.

Zastępczyni:
- hm. Stefania Stipalówna "Bogna".: ?? - 31 lipca 1944 r.

Referat legalizacji (działał od 20 grudnia 1943 r.):

Kierownik:
ppor./por. Stanisław Kuliński "Skrzypek", "Papcio".: 20 grudnia 1943 - 31 lipca 1944 r.

Komórka opieki nad uwięzionymi członkami AK i ich rodzinami.

Kierowniczka:
- Ludwika Smagaczowa-Trybusiewicz "Modesta".: 3 stycznia - 31 lipca 1944 r.

Komórka opieki społecznej nad rodzinami nieżyjących członków AK.

Kierowniczka:
- Izabela Weberowa-Szczęścikiewicz "Ludmiła".: 3 stycznia - 17 maja 1944 r.
- Ludwika Smagaczowa-Trybusiewicz "Modesta".: ?? - ??

Wojskowy Sąd Specjalny (WSS).

Przewodniczący:
kpt./mjr dypl. Henryk Pohoski "Walery".: grudzień 1941 - 13 marca 1943 r.
ppłk Jan Władyka "Adaś".: 13 marca - 15 września 1943 r.
- N.N. "Romański".: 15 września 1943 - ??

Referat Żandarmerii.

Oddział II A (Wywiad ofensywny).
(od grudnia 1942 r., Oddział II - Wywiad i Kontrwywiad).

Szef:
ppłk Henryk Pohoski "Walery", "Adolf", "Stawisz".: wrzesień 1941 - 28 lipca 1944 r.

Zastępcy:
ppor./por. Czesław Dzierżek "Wilhelm", "Czesław".: wrzesień 1941 - 15 luty 1943 r.
por./kpt. Leopold Adamcio "Karol".: ?? - 31 lipca 1944 r.

Oddział II B (Kontrwywiad).
(od grudnia 1942 r., Oddział II - Wywiad i Kontrwywiad).

Szefowie:
ppor./por. Zbigniew Makusch "Kalwin", "Kazimierz", "Grom".: wrzesień 1941 - 7 października 1942 r. (uległ wypadkowi w Warszawie i tam pozostał).
sierż. podch. Stanisław Juliusz Vacqueret "Juliusz", "Kwiryn".: 7 października - 13 grudnia 1942 r., (oskarżony o zdradę, skazany wyrokiem WSS na śmierć, zbiegł).
ppor. Jan Król "Grzegorz", "Gazda".: 15 stycznia - 15 luty 1943 r., (1 kwietnia przeniesiony do rezerwy, aresztowany 13 maja 1943 r.).
por. Czesław Dzierżek "Czesław", "Marek", "Wilhelm".: 15 luty - 20 września (?) 1943 r. (aresztowany 4 października 1943 r.).

- N.N. "Halada" (?).: 20 września 1943 - ??

kpr. podch./por. cz. w. Jerzy Polaczek "Dwera".: marzec/kwiecień - 31 lipca 1944 r.(internowany).

Komórka więzienna;

Szefowie:
- N.N. "Szumirski".: ?? - 5 grudnia 1943 r. (zdekonspirowany).
- Stanisława Wróblewska "Słowik".: grudzień 1943 - lipiec 1944 r.

Referat legalizacji (działał do 20 grudnia 1943 r.).

Kierownicy:
plut. podch./ppor. Stefan Pempel "Borys".: ?? - październik 1943 r. (zdekonspirowany).

- Bernard Nuszkowski "Lang".: styczeń - październik 1943 r. (aresztowany).

por. cc. Antoni Chmielowski "Wołk", "Wroński".: październik - 20 grudnia 1943 r.

Sieć wtórna wywiadu.
(przejęta przez Kontrwywiad Komendy Obszaru).

Kierownik:
kpr. podch. Jerzy Polaczek "Dwera".: 3 maja 1943 - marzec/kwiecień 1944 r.

Wywiad ofensywny Obszaru już w pierwszym półroczu 1942 r., utworzył sieci wywiadu wojskowego, komunikacyjnego, gospodarczego i politycznego, oraz sieci terenowe w Okręgach Lwów i Stanisławów. Rozpoczęto również prace organizacyjne nad siecią wywiadowczą w Okręgu Tarnopol.
Mimo ciągłych zmian na stanowisku szefa wywiadu Okręgu Lwów, tamtejsza sieć wywiadowcza, do połowy roku, zdołała rozpracować ogólne położenie wojsk okupacyjnych i sił policyjnych na terenie Okręgu oraz była w stanie co miesiąc informacje te aktualizować.

W ciągu 1943 r., zorganizowano całą sieć wywiadu i kontrwywiadu aż do szczebla rejonów. Wywiad wojskowy zajmował się przede wszystkim położeniem wojsk niemieckich i sił państw osi na terenie Obszaru i poza nim. Utworzono tzw. wywiad szpitalny, który na podstawie wpisów z wojskowych ksiąg szpitalnych ustalał gdzie i kiedy znajdowały się dane jednostki wojskowe.
Obok wywiadu szpitalnego działał tzw. wywiad pocztowy, który opierał się na wiadomościach uzyskiwanych z wykradanej całymi workami korespondencji niemieckiej poczty polowej.
Dane te uzupełniane były dzięki działaniom wywiadu kolejowego, szosowego i wywiadu zainstalowanego na lotnisku lwowskim w Skniłowie. Odrębnie działał wywiad gospodarczy i wywiad zajmujący się wyłącznie kwestią podziemia ukraińskiego.
Dzięki zainstalowaniu swoich ludzi praktycznie we wszystkich instytucjach okupacyjnych, wywiad do spraw podziemia ukraińskiego (krypt. "Urna"), dysponował informacjami na temat nacjonalistów ukraińskich w zasadzie bez styczności z jego strukturami, do których dostępu nie miał.

Osobną siatką wywiadowczą dysponował kontrwywiad Komendy Obszaru, który prowadził kartoteki przestępstw, konfidentów i agentów władz okupacyjnych, folksdojczów, działaczy ukraińskich itp. Opracowywano również tygodniowe raporty dotyczące bezpieczeństwa organizacji oraz miesięczne raporty sytuacyjne.
Pod koniec 1943 r., w Obszarze zorganizowano sieć wywiadu przeciwukraińskiego o kryptonimie "Urna". W samym Lwowie, niezależnie od komórek organizowanych przez dzielnice, powstała sieć komórek specjalnych: urzędów i instytucji, więzienna, anonimowo-pocztowa, spaleniowa, legalizacji i likwidacyjna.

Grupy likwidacyjne kontrwywiadu wykonały w 1943 r., szereg wyroków WSS. Jednym z pierwszych była egzekucja inż. Romana Andrzejewskiego "Ryszarda", który otrzymał zarzut wydania kilkunastu członków III Odcinka wywiadu wschodniego KG AK, w którym pracował. Został zastrzelony 27 marca 1943 r. we Lwowie.
Całą serię akcji wyrokowych, wykonywanych początkowo przez grupy likwidacyjne Kontrwywiadu, rozpoczęło zastrzelenie 30 czerwca 1943 r., agentki Gestapo Stefanii Boguckiej, żony jednego z najstarszych profesorów Politechniki Lwowskiej, Jana Boguckiego. Następne wyroki wykonywano w lipcu i sierpniu: 13 lipca zastrzelono hr. Lulę Grocholską, kurierkę Komendy Obszaru, która po aresztowaniu została zwerbowana przez Gestapo, 6 sierpnia - Marię Rastawiecką-Link, agentkę Gestapo oraz jej przyjaciółkę Lubę Stefaniuk (14 sierpnia), 13 sierpnia - Niemca Eggersa, dyrektora fabryki Ruckera, który znęcał się nad polskimi robotnikami.

W połowie 1943 r., licząc się z tym, że dotychczasowa siatka wywiadowcza i kontrwywiadowcza, może ulec rozbiciu lub konieczności zamiany, postanowiono utworzyć odrębną sieć tzw. wywiadu wtórnego. Jej tworzenie powierzono przybyłemu z Krakowa kpr. pdchor. Jerzemu Polaczkowi "Dwerze".

W sumie we wszystkich komórkach wywiadu i kontrwywiadu Komendy Obszaru pracowało w końcu 1943 r., prawie 400 osób w tym 39 oficerów.

Oddział III (Operacyjny).

Szefowie:
mjr. dypl. Tadeusz Wojciech Wojciechowski "Ryszard".: 21 kwietnia 1942 - 10 stycznia 1943 r.
mjr dypl. cc. Jan Kazimierz Lech "Granit", "Czarny".: 11 stycznia - 10 marca 1943 r.
kpt/mjr dypl. Bolesław Tomaszewski "Bat", "Ostroga", "Bolesław", "Warta".: kwiecień 1943 - 31 lipca 1944 r.

Oddział dyspozycyjny "Grom" - "Rysy" (Przemyśl).
(Podporządkowany szefowi Oddziału III od 20 września 1943 r. W czerwcu 1944 r., oddział podporządkowano Komendzie Okręgu Kraków).

Dowódcy:
por. Lucjan Koć "Czaruś", "Iskra".: 12 maja 1943 - 12 kwietnia 1944 r. (aresztowany).
por. Edmund Popek "Żbik".: kwiecień 8 maja 1944 r. (aresztowany).
plut. pdchor./ppor. Tadeusz Kosiński "Turoń".: maj - 29 czerwca 1944 r.

Referat przerzutów powietrznych.

Kierownik:
ppor. Maksymilian Kaucki "Antoni P.".: 15 czerwca 1943 - 31 lipca 1944 r.

Pierwszy podstawowy plan operacyjny dla Obszaru Lwów, zatwierdzony przez gen. "Pruta", powstał już 1 czerwca 1942 r. Został on opracowany niemal w całości przez pierwszego szefa Oddziału III mjr. Wojciechowskiego. Plan przewidywał zadania osłonowe od strony wschodniej dla mającego wybuchnąć w Kraju, powstania powszechnego. Osłona powstania miała polegać na tym, by:

"akcją dywersyjną i partyzancką od wschodu, przerwać na jakiś czas, a w najgorszym razie ograniczyć dopływ transportów wojska niemieckiego, wracającego ze wschodu...".

Oprócz tego należało:

"być gotowym do opanowania Lwowa, uprzedzając działania ukraińskie", utrzymywać łączność na kierunkach Przemyśl i Rawę Ruską, natomiast "nie stawiać przeszkód w ruchu wojsk osi na kierunku południowym". Przewidywano również przeciwstawienie się Armii Czerwonej, gdyby przekraczała ona granicę Polski sprzed 1939 r.

W ciągu kolejnych dwóch miesięcy do "Planu podstawowego" dołączono wytyczne wywiadowcze, dywersyjne i łączności.

Mimo nielicznej obsady i zmiany szefów Oddział III prowadził dość energicznie działalność przez cały 1943 r.
Pod koniec 1942 i z początkiem 1943 zorganizowano ćwiczenia aplikacyjne dla oficerów sztabów Komendy Obszaru, Komendy Okręgu i Komendy Miasta Lwów.
W ciągu całego roku opracowano nowy plan operacyjny dla Okręgu i rozkaz bojowy dla miasta, uwzględniające przewidywane dwie akcje w ramach walk osłonowych: "Osłonę" i "Barierę", lub powstanie.
Dokumenty te jeszcze dopracowywano, gdy 20 listopada 1943 r., Dowódca Armii Krajowej wydał rozkaz nr 1300/III, w którym po raz pierwszy pojawiła się koncepcja Akcji "Burza".

W kwietniu 1943 r., w ramach Oddziału III powstał referat przerzutów powietrznych, którego zadaniem było zorganizowanie odbioru alianckich zrzutów zaopatrzeniowych. W połowie maja do Lwowa przybył ppor. Maksymilian Kaucki "Antoni", który objął kierownictwo nad nowo powstałą komórką Komendy Obszaru.
Do końca tego roku, wraz ze swoimi współpracownikami i ludźmi z terenu, zdołał on przygotować 16 placówek zrzutowych i 9 zapasowych - głównie na terenie Okręgu Lwów. Pod koniec września meldowano o gotowości przejmowania zrzutów.

Od maja 1943 r., uruchomiono zastępcze kursy Szkoły Podchorążych i Szkoły Podoficerów Rezerwy Piechoty. W pierwszych z nich uczestniczyło 177 elewów w 48 klasach (Okręg Lwów: 95 w 27 klasach).
We wrześniu Oddziałowi III Komendy Obszaru podporządkowano oddział dyspozycyjny Komendy Obszaru "Grom" - "Rysy", który zorganizowano w maju w Przemyślu. Liczył on wówczas 164 żołnierzy.

Oddział IV (Kwatermistrzostwo).

Szefowie:
ppłk Tadeusz Zygmunt Słoniewski "Sewer".: marzec/kwiecień - koniec sierpnia 1942 r.
mjr/ppłk dypl. Feliks Janson "Julian", "Kamil".: koniec sierpnia 1942 - 18 października 1943 r.
p.o. kpt. pil. Józef Zieliński "Orzeł".: (marzec 1944 r.).
mjr Kazimierz Marszyński "Strzemię".: 2 kwietnia - 31 lipca 1944 r.

Zastępca:
kpt. Witold Zaborowski "Namysław", "Witosław".: 9 kwietnia 1943 - 27 marca 1944 r.

Służba uzbrojenia.

Szef:
por. cc. Wincenty Michalczewski "Mir".: 1942 - 17 kwietnia 1943 r. (aresztowany).

Służba intendentury.

Szef:
p.o. kpt. Rudolf Franciszek Voise "Sacra", "Suchar". 1942 - 31 lipca 1944 r.

Służba taborowa.

Szef:
mjr Franciszek Karol Rodziewicz czerwiec - 31 lipca 1944 r.

Służba motorowa.

Szef:
ppor. rez. inż. N.N.

Służba zdrowia.

Szefowie:
mjr prof. dr Adam Gruca "Oskar".: 1942 - wrzesień 1943 r. (zdekonspirowany).
ppłk dr Antoni Sabatowski "Antoni".: 26 maja - 31 lipca 1944 r.

Referat artylerii.

Szef:
ppłk Tadeusz Zygmunt Słoniewski "Sewer".: koniec sierpnia 1942 - ??

Służba duszpasterska.

Szef:
ppłk (dziekan) Zygmunt Truszkowski "Drogosław".: 10 września 1943 - 31 lipca 1944 r.

Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WOSP).

Dowódcy:
p.o. st. insp. por. N.N. "Bogusław", "Gabriel".: 7 grudnia 1942 - 1943 r.
- N.N. "Leszczyński".: 9 listopada 1943 - ??

Referat Lotniczy.

Szefowie:
p.o. kpt. obs. cc. Zygmunt Franciszek Policiewicz "Świerk", "Jodła".: 27 października 1943 - 15 marca 1944 r.
p.o. kpt. pil. Józef Zieliński "Orzeł".: 15 marca - 31 lipca 1944 r.

Komórka meteorologiczna.
Kierownik:
por. prof. dr Eugeniusz Rybka "Roch".: 19 sierpnia 1943 - 31 lipca 1944 r.

Oddział IV od początku 1943 r. rozpoczął produkcję granatów ręcznych "sidolówek" i butelek zapalających. W tym czasie Obszar otrzymał z Warszawy formy do odlewania zapalników, po czym przystąpiono do produkcji puszek i zapalników. Materiał wybuchowy (szedyt) już posiadano i systematycznie uzupełniano jego stan. Chloran potasu potrzebny do produkcji butelek zapalających otrzymano z Krakowa.
Po koniec roku w magazynach było gotowych około 15 000 puszek, 10 000 zapalników (oliwiarek) oraz 4 000 butelek zapalających.

W sierpniu 1943 r., w Oddziale IV utworzono komórkę meteorologiczną "Meteo", której zadaniem było dwukrotnie w ciągu doby przygotowywanie komunikatów pogodowych.
Komórkę tę zorganizowali wybitni meteorolodzy: prof. dr Eugeniusz Rybka "Roch" oraz dr Jan Mergentaler "Jacek". W drugiej połowie roku komórka "Meteo" podporządkowana została nowo powstałemu referatowi lotniczemu.

Oddział V-K (Łączność konspiracyjna) (V-A).

Szefowe:
- Maria Chęcińska-Niemcówna "Maria".: wrzesień 1941 - wiosna 1942 r.
- Stanisława Jakubowska "Łucja".: wiosna 1942 - 25 stycznia 1943 r. (zdekonspirowana).
- Janina Grabska-Treterowa "Kalina", "Jaśka".: 25 stycznia - 22 grudnia 1943 r. (zdekonspirowana).
- Emilia Maleczyńska "Luiz", "Solveg".: 22 grudnia 1943 - 31 lipca 1944 r.

Oddział V-O (Łączność operacyjna) (V-B).

Szefowie:
kpt. Marian Schmidt "Andrzej".: styczeń/luty - koniec czerwca 1942 r.
mjr/ppłk Franciszek Domurat "Sławiński".: koniec czerwca 1942 - 4 czerwca 1943 r. (aresztowany).

kpt./mjr Leopold Piątkiewicz "Bohdan", "Dach".: 1 września 1943 - 31 lipca 1944 r.

Oddział radiowy.

Dowódcy:
ppor. Witold Łopatto "Batory".:(wrzesień 1943 r. po 5 dniach od objęcia funkcji opuścił samowolnie Lwów).
p.o. st. sierż. Józef Sosnowski "Maria".: ?? - 14 luty 1944 r. (aresztowany).
p.o. ppor. cc. Roman Wiszniowski "Harcerz", "Irys", "Orion".: 17 luty - 1 kwietnia 1944 r.
kpt./mjr Marian Schmidt "Andrzej", "Szczęsny".: 29 czerwca - 31 lipca 1944 r.

Oddział telefoniczny.

Dowódcy:
por. dr N.N. "Toga".: wrzesień - październik 1943 r.
kpt. Edward Aleksander Rauch "Dymian".: listopad 1943 - maj 1944 r.
kpt. N.N. "Trzos".: maj - 31 lipca 1944 r.

Park łączności.

Komendant:
pchor/ppor. inż. Julian Stefan Wiktor "Adam".: ?? - 31 lipca 1944 r.

We wrześniu 1943 r., Oddział objął mjr Marian Schmidt "Andrzej", który zaledwie w kilka miesięcy z kilkunastoosobowej komórki utworzył prężnie działający wydział. Pod koniec roku liczył on już 117 osób.

Oddział VI - BiP.

Szefowie:

- Lech Sadowski "Wasyl".: grudzień 1941 - 25 kwietnia 1942 r.(aresztowany).
- Władysław Grzędzielski "Eden", "Błażej".: 1942 - 22 kwietnia 1944 r.
- Mirosław Żuławski "Radca".: 1 maja - 31 lipca 1944 r.

Komórka techniczna drukarska.

Kierownicy:
- Adam Veit "Bazyli".: grudzień 1941 - 10 czerwca 1942 r.
ppor. Lesław Marian Głaczyński "Bolesław", "Dionizy".: czerwiec (?) 1942 - 1 luty 1943 r.
- mgr Stanisław Markowski "Rózga", "Gerwazy".: luty 1943 - 31 lipca 1944 r.

Początkowo zorganizowanie BiP-u zaproponowano Bolesławowi Pochmarskiemu "Szymonowi", do momentu wybuchu wojny nauczycielowi w Żeńskim Gimnazjum Strzałkowskiej. Po chwilowym wahaniu Pochmarski zrezygnował jednak z objęcia proponowanej mu funkcji.
W połowie grudnia 1941 r., funkcję pełniącego obowiązki szefa Oddziału VI objął Lech Sadowski "Wasyl", który pierwotnie był przeznaczony na zastępcę Pochmarskiego. Sadowski swoje skierowanie do BiP-u Obszaru zawdzięczał zapewne temu, że jeszcze jako pracownik wywiadu, z własnej inicjatywy zaczął wydawać na użytek wewnętrzny sztabu dziennik radiowy, którego treść pochodziła z własnego nasłuchu.
BiP Komendy Obszaru był pierwszą komórką lwowskiego ZWZ, która dała znać o sobie szerszemu ogółowi. Pierwszą jego akcją było wywieszenie szyldu "Nür für Deutsche", wywieszonego na bramie cmentarza janowskiego.
W tym samym mniej więcej czasie rozpoczęto wydawanie i kolportaż stałych, powielanych komunikatów o treści zawierającej wiadomości z nasłuchów radiowych, nazwanych "Wiadomości Radiowe". Nasłuch prowadził prof. Jerzy Manteuffel z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza.
Do grudnia 1941 r., sfinalizowano prace nad wydawaniem własnego czasopisma konspiracyjnego, mającego mieć znacznie większy zasięg od "Wiadomości Radiowych". Z komendantem Obszaru uzgodniono, że ma to być tygodnik o nazwie "Biuletyn Ziemi Czerwieńskiej", zbliżony swym charakterem do warszawskiego "Biuletynu Informacyjnego".
Wydawanie nowego pisma zostało umożliwione poprzez wciągnięcie do pracy konspiracyjnej dwóch drukarzy: Adama Veita "Bazylego" i Mariana Pieniądza "Borysa". Ten drugi był zecerem zatrudnionym w drukarnii przy ul. Chorążczyzny i dysponował nie zewidencjonowanymi przez Niemców czcionkami. To właśnie "Borys" podjął się druku pierwszego numeru "Biuletynu", który w nakładzie 350 egzemplarzy był gotowy w ostatnim dniu 1941 r. Redagowanie "Biuletynu" objął Mirosław Żuławski "Radca".

Działalność BiP-u Obszaru została zahamowana nagle, choć na krótko przez aresztowanie jego szefa "Wasyla" dnia 25 kwietnia 1942 r. Prace nad wydawaniem prasy wznowiono ponownie już na początku maja 1942 r., kiedy to wydano "Biuletyn" w nakładzie 1 800 egzemplarzy. Funkcję szefa Oddziału VI powierzono Władysławowi Grzędzielskiemu "Edenowi", "Błażejowi".
Po udanej ewakuacji drukarni na Nowym Lwowie zamiast "Biuletynu" BiP zaczął wydawać powielane pismo "Tydzień walki" w nakładzie 1 000 egzemplarzy. W późniejszym okresie udało się uruchomić trzy drukarnie.

W 1943 r., rozpoczęto wydawanie dwóch drukowanych miesięczników: "Kobieta w walce" i "Żołnierz Kresowy". Pod zmienionym nieco tytułem wychodził ciągle "Biuletyn Informacyjny Ziemi Czerwieńskiej". Oddział dysponował w tym czasie trzema drukarniami.
Na przełomie 1943/1944 r., w wyniku akcji scaleniowej z Narodową Organizacją Wojskową do struktur Obszaru włączono Wydział Propagandy Komendy Lwowskiej NOW, który zachował pełną niezależność. Wydawał on dwa razy w tygodniu, powielane we Lwowie i Tarnopolu "Słowo Polskie" o łącznym nakładzie 3 000 egzemplarzy, co przewyższało nakładem "Biuletyn Informacyjny Ziemi Czerwieńskiej".

Oddział VII (Finansowy).

(Utworzony 1 stycznia 1943 r.)

Szef Oddziału:
ppor. cz. w. Zdzisław Strzembosz "Józef", "Stanisław".: styczeń 1943 - 31 lipca 1944 r.

Referentka spraw budżetowych:
- Maria Chęcińska-Nowicka "Maria".: wiosna - 3 grudnia 1942 r. (aresztowana).

Komórka "ASCO".
(Opieka nad więźniami wywiezionymi do obozów i ich rodzinami).

Kierownik:
- Stefania Augustin-Bachmanowa "Wiera".: 17 luty - 5 grudnia 1943 r.

Oddział VIII (ZO/Kedyw).

Szef:
mjr/ppłk Jan Władyka "Łopot", "Janina", "Adaś".: 1 października 1941 - 31 lipca 1944 r.

Oddziały dyspozycyjne.

Oddział "Jastrząb" (nr 1).

Dowódcy:
ppor. Marian Merenholz "Wiktor".: pierwsza połowa 1943 - maj (?) 1944 r.
ppor. cz. w. Mirosław Wigierski "Eryk".: maj (?) - 31 lipca 1944 r.

Oddział "Jesiotr" (nr 2).

Dowódcy:
ppor./por. cc. Aleksander Kułakowski "Rywal".: marzec 1943 - styczeń 1944 r.
wachm./st. wachm. żand. N.N. "Jurek".: styczeń - 31 lipca 1944 r.

Oddział IX (Wydział Wojskowy).

Szefowie:
mjr mgr Jerzy Neugebauer "Roman", "Piotr", "Ostoja", "Cezary".: marzec 1942 (?) - 1 listopada 1943 r. (przeniesiony do ODR Lwów).
por./kpt. inż. Eugeniusz Zaczyński "Sewer".: 1 listopada 1943 - 31 lipca 1944 r.

Wydział Bezpieczeństwa.
Wydział Ogólno-Administracyjny.
Wydział Sądowo-Prokuratorski.
Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej.
Wydział Finansów.
Wydział Przemysłu i Handlu.
Wydział Rolnictwa.
Wydział Wyżywienia.
Wydział Komunikacji.
Wydział Poczt i Telegrafu.

Zasięg Administracji Zmilitaryzowanej Obszaru zaczął szybko się zwiększać, tuż po utworzeniu Oddziału IX (wyjątkiem był tylko Okręg Wołyń).
Już w lipcu 1942 r., jej kadra tylko w sztabie Oddziału oraz w Okręgu Lwów liczyła blisko 300 osób (w tym prawie 60-ciu oficerów), z których większość zaangażowana była w brygadach wywiadowczych w terenie (krypt."Brygidki"). Była to własna służba informacyjna Oddziału, która podlegała jego Wydziałowi Bezpieczeństwa.
1 listopada 1943 r., rozpoczęto proces włączania większości wydziałów Oddziału IX do Okręgowej Delegatury Rządu we Lwowie. Scaleniem nie objęto przemysłu, komunikacji i telekomunikacji.


Źródła:

* Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie "Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej. Tom III. Armia Krajowa".
* Mazur Grzegorz "Biuro Informacji i Propagandy".
* Ney-Krwawicz Marek "Armia Krajowa. Siły Zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego".
* Pempel Stanisław "ZWZ-AK we Lwowie."
* Praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego "Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny".
* Kijewska Jadwiga, Sanojca Antoni "Struktura organizacyjna ZWZ-AK. 1939-1945".
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom I."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom II."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom III."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom IV."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom V."
* Węgierski Jerzy "Armia Krajowa na południowych i wschodnich przedpolach Lwowa".
* Węgierski Jerzy "W lwowskiej Armii Krajowej".


Koniec.




powrót do poprzedniej strony

powrót do strony głównej


copyright 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion