Oddziały Dyspozycyjne "Kedywu" Komendy Głównej Armii Krajowej - struktura organizacyjna i obsada personalna.
Elementem organizacyjnym "Kedywu", przeznaczonym do wykonywania zadań walki czynnej były oddziały dyspozycyjne, które zaczęto organizować na przełomie listopada i grudnia 1942 r.
Oddziały te tworzone były w oparciu o zespoły bojowe Związku Odwetu Komendy Głównej , z których najsilniejszy był "Motor". W ciągu 1943 r., wcielono do nich inne jeszcze oddziały, nie powiązane dotychczas ze Związkiem Odwetu, tworząc z nich nowe, niezależne od "Motoru" jednostki bojowe.
Najstarszy oddział dyspozycyjny Kedywu KG, czyli "Motor" był od początku swojego istnienia dużą - liczącą około 350 żołnierzy - jednostką z wyrazistą strukturą organizacyjną. Posiadał on własny sztab, 4 oddziały dyspozycyjne w Warszawie oraz kilka zespołów dywersyjno-sabotażowych w terenie, kilka komórek pomocniczych i tzw. "bazę terenową".
W lutym 1943 r., wcielono do Kedywu KG drugi po "Motorze" oddział bojowy "Osa" (Organizację Specjalnych Akcji Bojowych), dowodzony przez płk. Szajewskiego "Philipsa". Posiadał on równie wyrazistą strukturę, na którą składał się sztab, dwa zespoły bojowe: warszawski i krakowski oraz komórka dywersyjna działająca na terenie Rzeszy - "Zagralin".
Po przeniesieniu "Osy" do "Kedywu" KG, samodzielna i podlegająca dotąd bezpośrednio Komendantowi Głównemu jednostka otrzymała nowy kryptonim "Kosa".
Trzecim oddziałem dyspozycyjnym Kedywu KG była "Liga". Niestety dziś prawie nic nie wiadomo o strukturze i okolicznościach powstania tego oddziału. "Liga" wymieniana jest w dokumentach finansowych "Kedywu" KG jako jeden z Oddziałów Dyspozycyjnych już w lutym 1943 r.
Latem "Liga" podporządkowana została Biuru Studiów Sztabu Kedywu KG "Aptece". Najprawdopodobniej było to nieliczny zespół.
Wymienione wyżej oddziały w okresie lato 1943 - wiosna 1944 r, uległy dość istotnym przeobrażeniom. Pierwsza reorganizacja częściowo wywołana została celnymi uderzeniami policji bezpieczeństwa, częściowo zaś włączeniem w struktury "Kedywu" KG nowego oddziału, który utracił łączność organizacyjną z Obszarem Warszawskim i poszukiwał nowego przydziału.
Druga reorganizacja zrodziła się z nowych potrzeb związanych z planowanym użyciem tych oddziałów w powstaniu powszechnym.
W czerwcu 1943 r., "Kosa" została praktycznie rozbita na skutek aresztowania większości żołnierzy podczas ślubu jednego z oficerów w kościele Św. Aleksandra (5 czerwca 1943 r).
Niedobitki oddziału zostały wcielone z końcem lipca 1943 r., do jednego z zespołów "Motoru". Fakt ten zrodził potrzebę zorganizowania nowego oddziału przeznaczonego do przeprowadzania uderzeń w kierownictwo warszawskiego aparatu policyjnego i administracyjnego okupanta.
Nowy oddział, któremu nadano kryptonim "Agat" (Anty-gestapo), wyłoniono ze struktur harcerskiego Oddziału Specjalnego "Jerzy" (Grupy Szturmowe Szarych Szeregów), wchodzącego w skład "Motoru".
"Agat" dowodzony przez kpt. Adama Borysa "Pługa", został powołany do życia 1 sierpnia 1943 r., jako kompania dywersyjna składająca się z trzech plutonów. Była to pierwsza zapowiedź zmian organizacyjnych, jakim ulec miały wszystkie Odziały Dyspozycyjne "Kedywu" KG w najbliższych miesiącach.
Drugi, utworzony w tym samym czasie oddział dyspozycyjny Kedywu KG, miał znacznie dłuższy szlak bojowy. Dawna grupa "Walery" Związku Odwetu, dowodzona przez ppor. Seweryna Skowrońskiego "Walerego" i podporządkowana początkowo Komendzie ZO Obszaru Warszawskiego, a następnie od maja 1943 r., Kedywowi Obszaru utraciła kontakt ze swym dowództwem i poprzez prywatne koneksje nawiązała łączność organizacyjną ze Sztabem Kedywu KG.
Po zmianie dotychczasowego przydziału grupa "Anatola" 1 sierpnia 1943 r. (a więc w ten sam dzień co "Agat") weszła w skład Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu KG jako samodzielna jednostka o kryptonimie "Anatol".
Obie wymienione wyżej jednostki były oddziałami bezpośrednio podległymi Komendantowi Kedywu KG. W schemacie strukturalnym z 25 października 1943 r. oddział "Anatola" wykazany jest w innym pionie niż "Motor" i "Agat". Podporządkowany był Komendantowi Kedywu KG równolegle do "Apteki", dysponującej wówczas oddziałem wykonawczym "Liga" (przeniesionym 1 sierpnia 1943 r.).
Tak więc po dokonaniu tych głębokich zmian w strukturach Oddziałów Dyspozycyjnych, Kedyw KG posiadał ponownie trzy samodzielne oddziały ("Motor", "Agat", "Anatol"), przeznaczone do wykonywania akcji na terenie Warszawy. W porównaniu jednak z I połową 1943 r., zwiększyła się zarówno ich liczebność jak i zakres działania.
Obok dywersji kolejowej i zamachów na funkcjonariuszy niemieckiego aparatu okupacyjnego dołączona została likwidacja konfidentów i zdrajców własnego Narodu, którą zlecono przede wszystkim oddziałowi "Anatol", później batalionowi "Miotła".
We wrześniu 1943 r., zmieniono numer kierunkowy, oznaczający Kedyw Komendy Głównej. Numer "30" zastąpiono numerem "90". Jednocześnie kryptonim Oddziału Dyspozycyjnego "Motor 30"zamieniono na "Sztuka 90" (Szturmowa Kadra).
1 września 1943 r., dokonano jeszcze jednej istotnej zmiany. W dniu tym OS "Jerzy" został przeformowany w batalion, w którego skład weszły dwie kompanie strzeleckie. Obie łącznie otrzymały kryptonim "Zośka". W skład batalionu - jednak tylko formalnie - jako trzecia kompania, wszedł również "Agat".
Zmiana ta była pierwszym przejawem przygotowywania oddziałów "Kedywu" KG do ich przyszłego udziału w walce jawnej, podczas której operować miały jako kadrowe oddziały regularnej armii.
W styczniu 1944 r., nastąpiła kolejna zmiana numeru kierunkowego, którą spowodowało przejęcie przez Niemców poczty przeznaczonej dla Kedywu KG.
W związku z tym dotychczasowa "Sztuka 90" otrzymała status pułku dywersyjnego i kryptonim "Deska 81" (Dywersja i Sabotaż Kolejowy), a kompania wydzielona "Agat" kryptonim "Pegaz 81" (Przeciw-gestapo). Nieco wcześniej, bo w grudniu 1943 r., oddział "Anatola" przyjął kryptonim "Lilpop".
Kolejne zmiany nastąpiły wiosną 1944 r. Otóż rozrastająca się gwałtownie od początku roku kompania "Pegaz" uzyskała w tym czasie (śladem "Zośki") strukturę batalionu o trzech kompaniach i rozbudowanych służbach.
W maju 1944 r., w związku z kolejną zmianą numeru kierunkowego "Kedywu" KG (nr "53"), dotychczasowy "Pegaz" otrzymuje nową nazwę "Parasol 53", związaną z planowanym przekształceniem w kadrowy batalion, a następnie brygadę spadochronową.
Również wiosną 1944 r., zasilony zespołami Powstańczych Oddziałów Specjalnych "Jerzyki" oraz plutonem "Niedźwiedzie" z Konfederacji Narodu, oddział "Lilpop" przekształcony zostaje w batalion "Miotła", którego dowódcą został kpt. Franciszek Mazurkiewicz "Niebora".
"Deska 81", która w maju 1944 r., przemianowana została na "Brodę 53", posiadała w tym czasie w swoim składzie: dwukompanijny batalion "Zośka", kompanię "Sawicz"
(dawny "Osjan"), kompanię "Lena", kompanię "Topolnicki", kompanię motorową "Żuk", zespół sanitarny "Rola" i kilka komórek pomocniczych.
W sumie stanowiło to 6, a następnie 7 kompanijny, kadrowy pułk dywersyjny liczący w tym czasie 800 żołnierzy.
Łącznie we wszystkich Oddziałach Dyspozycyjnych "Kedywu" KG, bezpośrednio przed wybuchem Powstania Warszawskiego, zmobilizowano ponad 1 500 żołnierzy, w tym wielu doskonale ostrzelanych i sprawdzonych w akcjach zbrojnych.
***
Podstawową komórką organizacyjną i taktyczną w oddziałach dyspozycyjnych - tak w Kedywie KG , jak i w Kedywach niższych szczebli organizacyjnych - była sekcja bojowa (patrol), licząca od trzech do sześciu osób (1+2 do 1+5).
Sekcje te mogły być łączone w większe związki organizacyjne, nazywane umownie grupami lub zespołami lub - na wzór wojskowy - drużynami, plutonami itd.
Służba w oddziałach dyspozycyjnych była ochotnicza, a tylko w przypadkach dyktowanych koniecznością trwania w stałej gotowości do wykonania zadań, uniemożliwiających pracę zarobkową, oparta była na zasadzie etatowości, zapewniającej ekwiwalent pieniężny w wysokości zależnej od zajmowanego stanowiska.
Przy przyjmowaniu do służby w oddziałach dyspozycyjnych obowiązywały ustalone w "Wytycznych dywersyjnych" kryteria doboru ludzi, stawiające bardzo wysokie wymagania zwłaszcza w odniesieniu do cech charakteru.
Zgodnie z wydanymi rozkazami do bezpośredniego udziału w akcjach dywersyjnych nie wolno było używać młodzieży poniżej osiemnastego roku życia, a do akcji terrorystycznych i likwidacyjnych młodzieży poniżej lat dwudziestu.
Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych "Osa"/"Kosa 30"
Oddział Dyspozycyjny
"Motor 30", (OS "Kedyw"), "Sztuka 90", "Deska 81", "Broda 53"
Kompania "Agat", "Pegaz".
Batalion "Parasol".
Batalion "Anatol", "Miotła".
|