Obwód IV - Ochota "Osiemnastka", "18", "44", "XXIV", "IV".

Struktura z lata 1944 r.
Dowódca:
ppłk Mieczysław Sokołowski "Pomian", "Unikat", "Ojciec", "Grzymała".: 1939/1940 - 18/19 sierpnia 1944 r.
Zastępca i szef sztabu:
mjr Zenon Bayer "Zenon".
Oficer organizacyjny i zastępca szefa sztabu:
kpt. Janusz Chyczewski "Pawlak".
Oficer wywiadu:
kpt. Roman Talarek "Gronowski".
Oficer łączności:
ppor. Stefan Trzebski "Czerw".
Oficer wyszkolenia:
kpt. Lucjan Dobaczewski "Korwin".
Oficer do zleceń:
ppor. Jan Petrykowski "Zabawa".
Kwatermistrz:
ppor. Michał Karwacki "Sowa".
Oficer broni:
por. Andrzej Chyczewski "Gustaw".
Referent żywnościowy:
kpr. Łodyński "Łagoda".
Naczelny lekarz obwodu:
kpt. Jan Goldman-Zaborowski.
Szef referatu prasowego:
- Jerzy Zapasiewicz "Uczony".
Kapelan:
- ks. prof. dr Jan Salamucha "Jan".: ?? - 11 sierpnia 1944 r.
Wojskowa Służba Kobiet.
WSK Obwodu skupiała około 400 osób w służbie sanitarnej i łączności konspiracyjnej.
438 Pluton osłonowy.
Dowódca:
pchor N.N. "Janusz".
Oddział Dywersji Bojowej "DB-18" (Kedyw).
Dowódca:
por./kpt. rez. inż. Justyn August Jaszczuk "Uparty", "Stary", "Groźny".
Zastępca:
ppor. rez. Jerzy Wiszniowski "Wisz".
Oddział "DB-18" rozpoczęto formować na przełomie 1942 i 1943 r. W ciągu kwietnia i maja 1943 r., ukształtowano ostateczną strukturę oddziału. W jego skład weszły 3 samodzielne zespoły bojowe, liczące pod koniec roku po około 20 żołnierzy:
Zespół "D1".
Dowódca:
wachm. Stanisław Kolwicz "Stasiek", "Staszek".
Zespół "D2".
Dowódca:
sierż. Adam Pachulski "Adam".: ?? - styczeń 1944 r.
Zespół "D3".
Dowódca:
sierż. podch. Edmund Wojciszewski "Wydra".
Stany osobowe i liczebność zespołów 1 i 3 nie są do dzisiaj dobrze znane, przyjmuje się, że liczyły one od 18 do 20 żołnierzy. Na przełomie 1943/44 r., zespół "D-2" liczył 23 ludzi, w tym 3 kobiety i posiadał bardzo dobre uzbrojenie.
Fakt ten spowodował zapewne to, że zespoły 1 i 3 rzadko występowały samodzielnie, a w poważniejszych akcjach brały udział jako uzupełnienie "D-2". Taki układ sił powodował, że to zespół "D-2" stanowił trzon siły bojowej "DB-18" i przewodził prawie we wszystkich akcjach oddziału.
Poważniejsza działalność bojowa oddziału datuje się na październik 1943 r. Oddział poza Kedywem OW podlegał również komendantowi Obwodu IV, z którym miał ścisłe powiązania do końca swojego istnienia.
Rejony:
Rejon I. Ochota, Szczęśliwice "XXIV-41".
Dowódca:
kpt. Tadeusz Jasiński "Zych".
I Zgrupowanie.
Dowódca:
kpt. Michał Pankiewicz "Wacław".
1 Kompania.
Dowódca:
ppor. rez. Tadeusz Witt "Zemsta".
Pluton 410.
Pluton 411.
Pluton 419.
2 Kompania.
Dowódca:
ppor. rez. Józef Winiarski "Prostak".
Pluton 403.
Pluton 416.
Pluton 417.
3 Kompania.
Dowódca:
ppor. rez. Eugeniusz Kołodziejczyk "Orliński".
Pluton 412.
Pluton 413.
Pluton 414.
II Zgrupowanie.
Dowódca:
por. Witold Daab "Stefan".
1 Kompania.
Dowódca:
ppor. Jerzy Urbański "Jur".
Pluton 401.
Pluton 421.
2 Kompania.
Dowódca:
ppor. rez. Józef Chabros "Dybowski".
Pluton 402.
Pluton 422.
Pluton 427.
3 Kompania.
Dowódca:
ppor. Jan Petrykowski "Zabawa".
III Zgrupowanie.
Dowódca:
ppor. Tadeusz Kotecki "Kalina".
Pluton 404.
Pluton 405.
Pluton 406.
Pluton (brak numeracji).
Rejon II. ul. Narutowicza, Wawelska, Filtrowa "XXIV-42".
Dowódca:
kpt. Eugeniusz Kosiacki "Korczak".
I Zgrupowanie/II Batalion OW PPS.
Dowódca:
plut. pchor. Jan Kołtuniak "Kielecki".
Zastępca dowódcy:
ppor. rez. Henryk Zinówko "Borkowski".: ?? - 1 sierpnia 1944 r.
Szef wyszkolenia:
ppor. rez. Henryk Zinówko "Borkowski".
Szef batalionu:
kpr. pchor. Sylwester Zając "Sylwek".
Łącznik zgrupowania:
ppor. Aleksander Krzyczkowski "Aleksandrowicz".
Lekarz:
- dr Zofia Baranowska "Barbara".
Pluton 431/1 Kompania OW PPS "Ochota".
Dowódcy:
plut. Jan Kołtuniak "Kielecki".: 1939 - 1940 r.
plut. Wasyl Słotwiński "Wacek".
sierż. Walenty Mendrzycki "Mechanik".: 1943 - sierpień 1944 r.
Szef:
kpr. Jan Koc "Janek".
1 Drużyna.
Dowódca:
plut. Józef Michalski "Wariat".
2 Drużyna.
Dowódca:
kpr. Jan Foremny "Rura".
3 Drużyna.
Dowódca:
sierż. Feliks Domeradzki "Chałka".
Pluton 432./2 Kompania OW PPS "Rakowiec".
Dowódcy:
ppor. rez. Stanisław Rapiński "Technik".: 1940 - ??
pchor. Zygmunt Juszczyk "Goliat".: ?? - 1 sierpnia 1944 r.
Szef:
st. strz. Edward Strusiński "Butológ".
1 Drużyna.
Dowódca:
plut. Roman Górnicki "Kmitas".
2 Drużyna.
Dowódca:
sierż. rez. Roman Pakuła "Tramwajarz".
3 Drużyna.
Dowódca:
kpr. Stanisław Bierowicz "Staber".
Pluton kobiecy.
Liczebność: 25 kobiet.
II Batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów w dzielnicy Ochota istniał w okresie od listopada 1939 do sierpnia 1944 r. W roku 1942, ramach akcji scaleniowej z Armią Krajową został włączony w skład II Rejonu Obwodu Ochota.
W okresie od grudnia 1939 do maja 1940 r., zawiązano 1 Kompanię Kadrową "Ochota", liczącą w tym czasie 40 żołnierzy. Kompania ta składała się wyłącznie z byłych członków Akcji Socjalistycznej PPS, którzy odbyli służbę wojskową i brali udział w Wojnie Obronnej 1939 r.
2 Kompanię zorganizowano w okresie od czerwca do grudnia 1940 r. Większość jej żołnierzy wywodziła się z osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Rakowcu. Ponadto w skład kompanii weszła grupa mieszkańców okolic ulicy Żelaznej, zorganizowana przez pchor. Juszczyka, a także grupa z Okęcia, zorganizowana przez sierż. Henryka Bojarskiego "Groma". Pod koniec 1941 r., do batalionu trafiła 20-osobowa grupa młodzieży z rodzin robotniczych.
Na przełomie 1941 i 1942 r., do batalionu skierowano jako oficera wyszkoleniowego por. Henryka Zinówko "Borkowskiego", któremu udało się zorganizować kompleksowe szkolenie wewnątrz oddziału.
Oprócz tego 10 żołnierzy batalionu zostało skierowanych na kurs podoficerski i kurs podchorążych Warszawskiego Zgrupowania GL WRN, natomiast 3 kolejnych ukończyło kursy podchorążych Armii Krajowej w następnych latach.
W związku z dużymi różnicami w stanach liczebnych pomiędzy pododdziałami Armii Krajowej a jednostkami Gwardii Ludowej PPS, po wcieleniu do AK dotychczasowa 1 kompania została oznaczona jako pluton 431, zaś 2 kompania jako pluton 432.
Oba plutony liczyły łącznie 120 żołnierzy. Według niektórych wersji oddział składał się z 80 żołnierzy, po 40 w plutonie. W roku 1943 skład batalionu został zwiększony o 25-osobowy pluton kobiecy szkolony do służby sanitarnej oraz służby łączności.
II Zgrupowanie.
Dowódca:
ppor. Jerzy Gołembiewski "Stach".
Pluton 435.
Pluton 436.
Pluton 437.
III Zgrupowanie.
Dowódca:
por. Stanisław Junk "Brzoza".
Pluton 433.
Pluton 434.
Rejon III. Ul. Barska, Dworzec Zachodni "XXIV-43".
Dowódca:
por. Andrzej Chyczewski "Gustaw".
I Zgrupowanie.
Dowódca:
ppor. rez. Czesław Łapiński "Brzeski".
Pluton 407.
Pluton 451.
Pluton 453.
II Zgrupowanie.
Dowódca:
ppor. rez. Jan Matraś "Janek".
Pluton 414.
Pluton 415.
Pluton 420.
Służba Sanitarna.
Punkt Sanitarny/Szpital Reduty Wawelskiej.
Ul. Wawelska 60.
W punkcie urządzono ambulatorium oraz salę operacyjną, natomiast na korytarzach rozmieszczono 30 łóżek, przekształcając go w szpital. Materiały opatrunkowe i leki pochodziły z apteki Marcinkowskiego przy ul. Uniwersyteckiej oraz Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Wawelskiej.
Szpital działał do 11 sierpnia. Część lżej rannych udało się ewakuować kanałami. Na miejscu pozostało 14 sanitariuszek i 3 lekarki opiekujące się 20 ciężko rannymi. Mimo wywieszenia białej flagi budynki były nadal bombardowane. O zmroku żołnierze RONA wdarli się na Wawelską, mordując ciężko chorych i rannych, łącznie 80 osób.
Punkt Sanitarny/Szpital.
Ul. Langiewicza 5.
Punkt przy ul. Langiewicza 5 istniał do 4 sierpnia. W dniu tym chorzy zostali przeniesieni pod nr 4, 11 oraz na ul. Jesionową 13.
Punkt Sanitarny.
Prywatna posesja przy ul. Langiewicza 1 (Osiedle Staszica).
Punkt Sanitarny.
Ul. Langiewicza 13.
Punkt Sanitarny.
Ul. Jesionowa 13.
Jedynym stałym zakładem szpitalnym na Ochocie był Instytut Radowy im. Marii Skłodowskiej-Curie przy ul. Wawelskiej. W pierwszych godzinach Powstania przyjął on i udzielił pomocy kilkunastu rannym. Wieczorem 1 sierpnia na terem Instytutu wtargnęli Niemcy, wypędzając część personelu. Reszta pozostała z chorymi i rannymi. Na terenie szpitala były też osoby cywilne i uciekinierzy. Do 5 sierpnia panował tu względny spokój.
5 sierpnia rano teren szpitala zajęła duża grupa żołnierzy RONA. Rozpoczęto rabunek, zabito kilka osób. Wszystkich napotkanych wypędzano na Zieleniak. Żołdacy RONA wypili cały zapas szpitalnego spirytusu, a następnie po pijanemu zgwałcili wiele kobiet, nie oszczędzając nawet ciężko rannych.
Tego samego dnia w godzinach popołudniowych wypędzono wszystkich lekarzy i część pielęgniarek. W szpitalu pozostało około 90 chorych i 8 pielęgniarek, którym udało ukryć się w kotłowni. Budynek został następnie podpalony, przy czym mordercy z RONA zastrzelili około 30 osób próbujących ucieczki.
Reszta przetrwała do 19 sierpnia, czyli do momentu gdy odkryto ich istnienie. Wypędzono wszystkich na dziedziniec, na którym zastrzelono 3 ciężko chore kobiety. Pozostałych chorych i personel wypędzono na Zieleniak. Tam oddzielono 3 pielęgniarki. Wszystkich chorych zastrzelono a ciała ułożono w stos i podpalono.
Pierwszym organizatorem struktur SZP-ZWZ w dzielnicy Ochota był por. Zygmunt Żółtowski "Odwet". Na przełomie 1939 i 1940 r., na dowódcę nowo powstałego Obwodu Ochota mianowano mjr Mieczysława Sokołowskiego "Pomiana".
Proces tworzenia pierwszych jednostek liniowych rozpoczęto w maju lub czerwcu 1940 r. Ich organizacją kierował por. Żółtowski. W pierwszym rzucie zdołano utworzyć dwa plutony, liczące po 30 żołnierzy każdy.
Dowódcą pierwszego z nich (późniejszego 401), został ppor. Witold Daab "Stefan", natomiast dowódcą drugiego (późniejszego 402) mianowano Stanisława Chabrosa "Dybowskiego".
Kolejny pluton został sformowany w połowie 1941 r. W jego skład weszła grupa około 30 żołnierzy, działająca uprzednio poza strukturami ZWZ. Grupa ta dowodzona była przez por. Józefa Stępkowskiego "Janczara", "Bacę".
Na drugą połowę 1941 r., datuje się szybki wzrost liczebny Obwodu. Był on możliwy dzięki dynamicznemu naborowi zarówno w ramach ZWZ, jak i dzięki przyłączaniu innych organizacji konspiracyjnych.
Do organizacji tych należały: Polska Organizacja Zbrojna (POZ), Gwardia Ludowa PPS (2 kompanie kadrowe), Polska Niepodległa (oddziały V Obwodu tej organizacji), Związek Wolność i Lud, Tajna Organizacja Wojskowa (TOW), Związek Obrony Rzeczpospolitej (ZOR), Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW).
W lipcu 1944 r., w skład Obwodu wchodziło 30 plutonów, zorganizowanych w zgrupowaniach, batalionach i kompaniach. Według stanów ewidencyjnych stan liczebny wynosił w tym czasie ok. 1 800 żołnierzy, w tym ponad 50 oficerów. W jego skład wchodziła też Wojskowa Służba Kobiet licząca ok. 400 osób w oddziałach sanitarnych i łączności.
Źródła:
* Kirchmayer Jerzy "Powstanie Warszawskie".
* Komorowski Krzysztof "Bitwa o Warszawę '44: Militarne aspekty Powstania Warszawskiego".
* Praca zbiorowa "Oddziały Powstania Warszawskiego".
* Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom I.
* Wroniszewski Józef Kazimierz "IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg Warszawa".
Koniec.
|