I. Rozwój strukturalny.
Prace nad tworzeniem struktur BCh (SCh) w Okręgu II rozpoczęto w lecie 1940 roku.
Pierwsze komórki Straży Chłopskiej zaczęły działać już we wrześniu tego roku na terenie Odwodu Garwolin - gdzie aktywną działalność
prowadził Bronisław Warowny "Walenty Dębień", były wiceprezes zarządu wojewódzkiego Stronnictwa Ludowego - a także w grójeckiem.
Na początku 1941 r. przyszła kolej na powiaty Łowicz i Rawa Mazowiecka, gdzie utworzono zalążki Straży Chłopskiej po połączeniu,
samorzutnie utworzonych przez miejscowych ludowców, wojskowych grup konspiracyjnych.
Sieć organizacyjna całego Okręgu II powstała jednak z pewnym opóźnieniem, bo dopiero w drugiej połowie 1941 r. Wówczas to zakończono
prace organizacyjne w powiatach: Łowicz, Rawa Mazowiecka, Mińsk Mazowiecki, Węgrów, Radzymin, Warszawa, Błonie, Skierniewice, Sochaczew
Pułtusk, Maków, Mława, Sierpc, Płońsk.

Dowódcy Okręgu II - Warszawa Województwo (od lewej):
Stefan Pawłowski "Jan Grabowiec" - do czerwca 1942 r.,
Tadeusz Wyrzykowski "Arkadiusz" - od czerwca 1942 r. do kwietnia 1944 r.,
Tadeusz Ilczuk "Wilkowski" - od kwietnia do maja 1944 r.
Problemy organizacyjne w okręgu miały swoje przyczyny w dość skomplikowanych i specyficznych warunkach politycznych, w jakich znajdował
się Okręg Warszawa Województwo. W terenie duże wpływy miał "Siew", natomiast trójka wojewódzka "Rocha" wykazywała dość małą aktywność,
co niewątpliwie było wynikiem niewielkich wpływów "Wici" i SL przed wojną. Kolejną przeszkodą był podział województwa na dwie części,
które rozdzielono pomiędzy III Rzeszę a Generalną Gubernię. Innym czynnikiem opóźniającym prace organizacyjne, były paradoksalnie,
bardzo dobre stosunki z miejscowym komendantem ZWZ Alojzym Horakiem, który był przyjaźnie nastawiony do "Rocha".
Specyfika Okręgu II polegała także na tym, że poszczególne obwody utrzymywały bezpośredni kontakt z CKRL i Komendą Główną SCh/BCh w
Warszawie. Dla przykładu warto wspomnieć, że komendant Obwodu Garwolin - Bronisław Warowny kontaktował się osobiście z Kamińskim i Niećką.
Rozkaz Komendy Głównej SCh z 25 września 1941 r., który polecał komendzie okręgu II zakończenie prac organizacyjnych do 1 listopada
1941 r., nie został, więc w pełni zrealizowany, bowiem wiele komend obwodów powstało tu dopiero na początku 1942 roku.
W ciągu całego 1942 r., w okręgu II nasilono gwałtownie prace werbunkowe. Była to w dużej mierze odpowiedź ludowców na rozkaz scaleniowy
BCh osiągnęła tu większość gmin i wsi.

Od lewej:
Tadeusz Szeląg "Łeda" - od maja 1944 r. Dowódca Okręgu II - Warszawa Województwo
Tadeusz Golka "Stefan" - szef sztabu Okręgu II - Warszawa Województwo
W roku następnym rozwój terenowych komórek okręgu był tak duży, że rozpoczęto organizację podokręgów. Finalnie schemat organizacyjny na lipiec 1944 r. przedstawiał się następująco:
Podokręg Centralny:
Obwód nr 1 – Garwolin: Siatka organizacyjna Batalionów Chłopskich objęła 18 z 19-stu gmin obwodu, co procentowo dało liczbę 94,7. Władze obwodowe zdołały utworzyć tu do lipca 1944 r. 202 placówki wiejskie, 52 plutony, 16 oddziałów specjalnych, w szeregach których służyło 240 żołnierzy. Ogółem siły BCh były bardzo liczne, wynosiły bowiem około 5 000 żołnierzy. Do lipca 1944 r. oddziały ludowców w obwodzie dokonały 268 różnego rodzaju akcji bojowych, przy czym straty w ludziach wyniosły 132 zabitych.
Obwód nr 3 – Węgrów: Komórki BCh działały w 12-stu spośród 15-stu gmin obwodu, czyli objęły 80 % całości. Utworzono 28 placówek wiejskich, 14 plutonów w skład których wchodziło 202 żołnierzy, 2 oddziały specjalne z 43 żołnierzami. Siły te przeprowadziły do lipca 1944 r. 25 różnego rodzaju akcji bojowych, przy stratach własnych wynoszących 16 zabitych.
Obwód nr 3a – Sokołów Podlaski: Brakuje niestety danych
Obwód nr 4 – Łowicz: Działalnością objęto wszystkie 11 gmin. Utworzono 82 placówki wiejskie, siły wojskowe wyniosły 25 plutonów z 850 żołnierzami, 3 oddziały specjalne w szeregach których walczyło 67 żołnierzy. Siły te do lipca 1944 r., przeprowadziły 118 akcji przy stratach wynoszących 29 zabitych.
Obwód nr 9 – Rawa Mazowiecka: Bataliony Chłopskie prowadziły działalność w 15-stu spośród 17-stu gmin obwodu, co daje 80,2 %. Utworzono 75 placówek wiejskich, 28 plutonów w których służyło 750 żołnierzy, 4 oddziały specjalne z 82 żołnierzami. Liczba przeprowadzonych akcji wyniosła 71, przy czym stracono 3 zabitych.
Obwód nr 10 – Skierniewice: Siły BCh istniały w 8-miu spośród 10-ciu gmin obwodu, co daje 80 %. Utworzono 50 placówek wiejskich, 11 plutonów z 600 żołnierzami, 1 oddział specjalny liczący 15 ludzi. Przeprowadzono 50 różnego rodzaju akcji sabotażowo – dywersyjnych, przy czym straty wyniosły 25 zabitych.
Obwód nr 11 – Sochaczew:
Struktury BCh objęły tu 6 spośród 10-ciu gmin, czyli 60 % całości. Utworzono 78 placówek wiejskich, 7 plutonów z 312 żołnierzami, 1 oddział specjalny liczący 5 żołnierzy. Liczba przeprowadzonych akcji wyniosła 4, przy czym stracono 12 żołnierzy.
Łącznie na 82 gminy Podokręgu, siatkę organizacyjną zbudowano w 70-ciu. Dało to 71,8 %, przy czym utworzono 515 placówek wiejskich, 137 plutonów w których walczyło 7 764 żołnierzy, 27 oddziałów specjalnych z liczbą żołnierzy równą 452. Przeprowadzono 536 różnego rodzaju akcji, a straty wyniosły 257 zabitych.
Podokręg IIa:
Obwód nr 2 – Mińsk Mazowiecki: Siatka organizacyjna objęła wszystkie 14 gmin. Utworzono 103 placówki wiejskie, 24 plutony z 845 żołnierzami, 4 oddziały specjalne z 26 członkami. Przeprowadzono 48 akcji, a straty wyniosły 25 zabitych.
Obwód nr 5 – Radzymin: Działalność BCh odnotowano w 8-miu z 13-stu gmin, czyli 61,5 %. Utworzono tu 86 placówek wiejskich, 27 plutonów z 1 800 żołnierzami, 5 oddziałów specjalnych liczących łącznie 72 członków. Liczba przeprowadzonych akcji wyniosła 48, przy stratach 21 zabitych.
Obwód nr 6 a – Warszawa Prawobrzeżna: Bataliony Chłopskie działały w 11-stu spośród 12-stu gmin, co procentowo dało liczbę 91,6. Utworzono 50 placówek wiejskich, 19 plutonów z 800 żołnierzami, 6 oddziałów specjalnych, w których walczyło stu żołnierzy. Przeprowadzono 58 akcji, a straty wyniosły 11-stu zabitych.
Obwód nr 6 b – Warszawa Lewobrzeżna: Struktury BCh objęły wszystkie 8 gmin. Utworzono 50 placówek wiejskich, 30 plutonów z 1 378 żołnierzami, 6 oddziałów specjalnych w skład których weszło 33 członków. Przeprowadzono 315 akcji w trakcie których poległo 12 żołnierzy.
Obwód nr 7 – Błonie: Komórki BCh zmontowano w 6-ciu spośród 12-stu gmin. Czyli w 50-ciu %. Utworzono 20 placówek wiejskich, 7 plutonów w skład których weszło 300 żołnierzy, 1 oddział specjalny z 6-cioma żołnierzami. Liczba przeprowadzonych akcji w tym obwodzie nie jest znana. Straty obwodu wyniosły 4 zabitych.
Obwód nr 8 – Grójec: Działalność bojową BCh zorganizowały we wszystkich 20-stu gminach. Utworzono tu 124 placówek wiejskich, 40 plutonów o stanie osobowym 2 000 żołnierzy, 3 oddziały specjalne z 43 żołnierzami. Do lipca 1944 r., przeprowadzono 12 akcji, w których zginęło 37 żołnierzy.
Łącznie struktury BCh objęły 67 spośród 79-ciu gmin podokręgu, co dało 83,8 %. Utworzono 433 placówki wiejskie, 147 plutonów, w szeregach których walczyło 7 123 żołnierzy, 25 oddziałów specjalnych z 280-cioma żołnierzami. Przeprowadzono 278 różnego rodzaju akcji, w trakcie których zginęło 110 ludzi.
Podokręg „Wkra”:
Obwód nr 11 – Sierpc: Struktury BCh istniały w 11 spośród 12-stu gmin, co dało 91,6 %. Utworzono 94 placówki wiejskie, 21 plutonów w sile 950 żołnierzy, 4 oddziały specjalne w szeregach których skupionych było 37 ludzi. Przeprowadzono 64 różnego rodzaju akcji, przy czym poległo 68 zabitych.
Obwód nr 12 – Płock: Działalnością objęto zaledwie 3 gminy z ogólnej liczby wynoszącej 15, co dało 20 %. Utworzono 15 placówek wiejskich, 4 plutony ze 120 żołnierzami, 1 oddział specjalny liczący 9-ciu ludzi. Do lipca 1944 r. zdołano tu przeprowadzić 12 różnego rodzaju akcji, przy czym stracono 12 żołnierzy.
Obwód nr 13 – Płońsk: Brak danych.
Obwód nr 14 – Ciechanów: Organizacją objęto 4 spośród 10-ciu gmin, co dało 40 %. Utworzono w terenie 21 placówek wiejskich, 7 plutonów z 320 żołnierzami, 1 oddział specjalny liczący 8-miu żołnierzy. Przeprowadzono 12 akcji, przy czym poległo 11 żołnierzy.
Obwód nr 15 – Pułtusk: Placówki zdołano utworzyć we wszystkich 11-stu gminach. Utworzono 68 placówek wiejskich, 18 plutonów w sile 615 żołnierzy, 4 oddziały specjalne liczące łącznie 24 żołnierzy. Do lipca 1944 r. przeprowadzono 29 akcji, przy czym poległo 22 żołnierzy.
Obwód nr 16 – Maków Mazowiecki: Organizacja BCh objęła tu 7 z 8-miu gmin, co dało 87,5%. Utworzono 48 placówek wiejskich, 21 plutonów w sile 780 żołnierzy. Przeprowadzono 20 akcji, straty wyniosły 8 żołnierzy.
Obwód nr 17 – Przasnysz: Struktura Batalionów Chłopskich objęła tu 6 z 12-stu gmin, czyli 50 %. Utworzono 32 placówki wiejskie, 17 plutonów z 700 żołnierzami, 1 oddział specjalny liczący 8-miu ludzi. Do lipca 1944 r., wykonano 26 akcji, przy czym stracono 45 zabitych.
Obwód nr 18 – Mława: Struktury zdołano utworzyć w 14-stu spośród 15-stu gmin, czyli w 93,3%. Utworzono 118 placówek wiejskich, 32 plutony w sile 2 000 żołnierzy, 10 oddziałów specjalnych skupiających 68 ludzi. Przeprowadzono 179 akcji, przy czym poległo 135 żołnierzy.
Obwód nr 18 a – Działdowo: Działalność zorganizowano w 2 z 7-miu gmin, co dało jedynie 23,6 %. Utworzono 15 placówek wiejskich, 5 plutonów w sile 200 żołnierzy, 2 oddziały specjalne liczące 18-stu ludzi. Przeprowadzono 24 akcje, przy czym stracono 6-ciu zabitych.
Obwód Wystruć. Siatką organizacyjna BCh objęto wszystkie 3 gminy. Utworzono tu 3 plutony w sile 123 żołnierzy, 1 oddział specjalny liczący 12-stu członków. Przeprowadzono 25 akcji, straty wyniosły 3 zabitych.
Obsada personalna Dowództwa II Okręgu:
Komenda Okręgu:
Komendanci:
- Stefan Pawłowski "Jan Grabowiec", do czerwca 1942 r.
- Tadeusz Wyrzykowski „Arkadiusz”. Od czerwca 1942 do kwietnia 1944 r.
- Tadeusz Ilczuk „Wilkowski” – od kwietnia do maja 1944 r.
- Tadeusz Szeląg „Łeda”. Od maja 1944 r.
Szef sztabu:
- Tadeusz Golka „Stefan”
Szef organizacyjny: - Hieronim Ligocki "Leszek".
Szef wyszkolenia: - Bogumił Karaszewski "Rafał".
Szef łączności: - Stanisław Laskowski "Świdła".
Komendant LSB: - Hieronim Ligocki "Leszek"
Kierownictwo LZK i ZK: - Wiktoria Dzierżkowa, Jadwiga Stolarska-Łobodowa.
Podokręg Centralny:
Komendanci obwodów:
Garwolin: - Bronisław Warowny "Walenty Dębień"
- Władysław Bąbik "Zgrzebny"
Węgrów: - Stanisław Matuszyk "Ludomir",
- Władysław Omietański "Góra".
Sokołów Podlaski: - Andrzej Prokopczuk "Czyżewski", "Kiejstut".
Rawa Mazowiecka: - Antoni Urbański "Dębczak",
- Hieronim Ligocki "Leszek",
- Piotr Sygitowicz,
- Antoni Urbański,
- Jan Wyczański "Krzem".
Skierniewice: - por. Szymon Zbudniewek "Stanisław Leszczyński".
Sochaczew: - Zygmunt Pruski "Pietrek",
- Eugeniusz Kacprzak "Kowalik",
- J. Kulisiewicz,
- Jan Ziętek "Żak".
Łowicz: - Franciszek Kaszewski,
- Kazimierz Stolarczyk,
- Kazimierz Kurczak "Seweryn".
Podokręg II a:
Komendant: - Stanisław Kasperlik "Grzegorz Siedlecki".
Zastępca komendanta: - Stefan Owczarczyk.
Oficer do zadań specjalnych: - Marian Wielogórski "Grzęska".
Szef łączności: - Leon Osmałek "Marek".
Komendanci obwodów:
Mińsk Mazowiecki: - Władysław Łoboda,
- Bronisław Krasiński "Wiejski".
Radzymin: - Marian Gotowiec "Andrzej Kruszewski", - "Walenty Rybak", "Oracz"
Warszawa prawobrzeżna: - Mieczysław Dańko "Odwaga",
- Tadeusz Makowski "Czarny".
Warszawa lewobrzeżna: Zenon Marczak "Konstanty Dąb"
Błonie: - Antoni Włodarczyk.
Grójec: - Antoni Dębski "Bronisław Lasocki".
Podokręg "Wkra"
Komendant Podokręgu: - Antoni Załęski "Torf",
-Mieczysław Kazimierowicz "Mars".
Zastępca komendanta i szef sztabu: - Stanisław Nydzyński "Brzoza",
- Władysław Rutkowski "Smukły",
- Józef Przybyszewski "Piorun".
Szef oddziału I - organizacyjnego: - Władysław Rutkowski "Smukły",
- Franciszek Kalinowski "Skiba",
- Ryszard Siemiątkowski "Burta",
- Stanisław Kazimierczak "Wyganowski".
Szef oddziału III - wyszkolenia: - Ryszard Siemiątkowski "Burta".
Szef oddziału IV - Gospodarczo - Finansowego: - Jan Płocharski "Łupek".
Szef oddziału V - Łączność i kolportaż: - Tadeusz Fijałkowski "Knot"
Szef oddziału VI - Prasa, propaganda i akcja legalizacyjna: - Kazimierz Kuligowski "Ful".
Dowódca oddziałów specjalnych: - Ryszard Siemiątkowski "Burta".
Kierowniczka Zielonego Krzyża: - Elżbieta Płocharska "Łupina".
Oficerowie do zadań specjalnych: - Stanisław Byber "Wrzos".
- Stanisław Maliszewski "Kanał".
- Maria Kowalska-Kocięda "Kasia".
- Karol Kuligowski "Łebski"
- Tadeusz Lipowski "Marat".
Inspektorzy obwodów: - Ignacy Ossowski "Mur".
- Franciszek Kalinowski "Skiba".
- Jan Załęski "Pecyna".
Komendanci obwodów:
Sierpc: - Kazimierz Kuligowski "Ful"
- Stanisław Byber "Wrzos".
Płock: - Antoni Wiatr "Pień 2"
Płońsk: - Antoni Brodecki "Sowa".
Ciechanów: - Józef Stefaniak "Sęk".
Pułtusk: - Wincenty Nodzykowski "Olcha"
- Roman Wiśniewski "Wielkosz"
Maków Mazowiecki: -Czesław Czarnecki "Celnik".
Przasnysz: - Ignacy Ossowski "Mur"
- Wojciech Łysonik "Jabłoń"
Mława: - Ryszard Siemiątkowski "Burta".
- Jan Załęski "Pecyna"
- Józef Przybyszewski "Piorun"
Działdowo: - Bernard Zieliński "Sęp".
- Henryk Kolle "Mazur".
Koniec.
|