Podziękowania dla Krzysztofa Winieckiego za oprawę fotograficzną artykułu.

Historia konstrukcji:
Karabin powtarzalny Mosin wz. 1891 został opracowany w cesarskiej Rosji przez kapitana Siergieja Iwanowicza Mosina. Skonstruowany przez niego karabin wykorzystywał nowoczesny małokalibrowy pocisk opracowany przez szwajcarskiego profesora Friedricha W. Heblera, który miał być wystrzeliwany za pomocą nowoczesnego ładunku miotającego (nitrocelulozowy proch bezdymny opracowany w Rosji na bazie rozwiązań francuskich – programem tym kierował Dymitr I. Mendelejew, twórca układu okresowego pierwiastków). Prototyp został zaprezentowany w lutym 1890 roku po czym poddano go porównaniom z modelami zagranicznymi oraz projektem który zgłosił belgijski konstruktor Léon Nagant (z zakładów Fabrique d’Armes Émile et Léon Nagant w Liege). Analiza 25 badanych projektów pozwoliła sformułować komisji rekomendacje. Mosin użył kilku rozwiązań podpatrzonych u Naganta (przede wszystkim wprowadził identyczne ładowanie nabojów z łódek oraz kształt ich obsady dla wycięć w komorze zamkowej) oraz rozwiązań wskazanych przez komisję. Finalny model karabinu został przyjęty na uzbrojenie rosyjskich sił zbrojnych w 1891 roku.

W uznaniu zasług Mosin został awansowany na majora, a dwa lata później na pułkownika a w kwietniu został dyrektorem fabryki karabinów w Sestroriecku. Przyznano mu także Wielka Nagrodę Michajłowską (200 tysięcy rubli) oraz płacono tantiemy od każdego wyprodukowane karabinu.

Léon Nagant wykorzystał sytuację i opatentował wszystkie rozwiązania nowego karabinu (a nie tylko te własne) pod swoim nazwiskiem. Trwające przez jakiś czas sporu załagodzono wypłacając mu 200 tysięcy rubli rekompensaty oraz przyjmując na uzbrojenie przedstawiony przez niego rewolwer wz. 1895. Do dzisiaj na zachodzie Europy popularna jest nazwa Mosin-Nagant.

Opracowany w licznych wersjach był używany podczas Pierwszej Wojny Światowej w bardzo dużej liczbie egzemplarzy (dodatkowo importowano produkowane na zamówienie egzemplarze z Francji oraz USA). Po rewolucji przyjęty  jako podstawowe uzbrojenie radzieckiej Armii Czerwonej. 3 października 1922 roku podjęto decyzję o pozostawieniu w uzbrojeniu wszystkich rodzajów wojsk jedynie modelu tak zwanego karabinu dragońskiego.  Po pewnych uproszczeniach konstrukcji i zastosowaniu nowego celownika od 1930 roku karabiny produkowano pod nowym oznaczeniem 7,62 mm karabin piechoty wz. 1891/30 (otrzymały indeks ГРАУ: 56-В-222). Wyprodukowanie jednego karabinu wymagało 42 roboczogodzin.

Produkcja:

Karabin piechoty wz.1891 – ok. 6,5 mln (w latach 1892-1926, ale wygaszana po 1922) w samej Rosji, nie licząc zamówień za granicą

Karabin dragoński wz.1891 – ok. 4,3 mln (w latach 1893-1932)

Karabin kozacki wz.1891 – ok. 1,35 mln (w latach 1894-1915?)

Karabin wz.1891/30 – ok. 13-14 mln (w latach 1927-1945)

Dane techniczne:

Kaliber: Amunicja: Masa własna: Długość całkowita:   Długość lufy:   Zasilanie: Szybkostrzelność:

7,62 mm 7,62x54R 4,0 kg bez bagnetu 1.232 mm z bagnetem 1.660 mm 730 mm (w tym część gwintowana 657 mm) magazynek wewnętrzny na 4 naboje praktyczna 25 strz./min

Opis konstrukcji:
Czterotaktowy zamek ślizgowo-obrotowy, ryglowany symetrycznie, umieszczony w graniastej (heksagonalnej) lub okrągłej komorze zamkowej.

Zamek obejmuje tylko siedem elementów: trzon z rączką zamkową, tłok zaporowy, bijnik, iglica, sprężyna uderzeniowa, wyciąg oraz łącznik (jego całkowite rozłożenie nie wymaga użycia narzędzi, łatwe jest także czyszczenie). Lufa zaopatrzona w cztery prawoskrętne bruzdy o skoku 240 mm. Jednorzędowy stały magazynek mieści 4 naboje i wystaje u spodu łoża.

Przy ładowaniu karabinu z pięcionabojowej łódki cztery naboje trafiały do wewnętrznego magazynka, natomiast piąty był wprowadzany bezpośrednio do lufy (rozdzielacz pilnował aby nie podano na drogę zamka więcej niż jednego naboju).  Konstrukcja zamka uniemożliwia oddanie strzału przy niezaryglowanej lufie – niemożliwe jest zwolnienie iglicy mechanizmu uderzeniowego dopóki trzon zamkowy nie zostanie całkowicie obrócony w prawo, a rygle zamka nie zazębią się z wycięciami ryglowymi w komorze zamkowej. Funkcję nastawnego bezpiecznika spełnia bijnik, znajdujący się w tylnej części zamka. Zaryglowany karabin zabezpiecza się odciągając bijnik do tyłu i obracając w lewo. W wyniku tej czynności występ bijnika, utrzymującego iglicę w położeniu napiętym, zostaje oparty o lewą ściankę komory zamkowej, dodatkowo uniemożliwiając otwarcie zamka. Dla odbezpieczenia należy bijnik odciągnąć nieco do tyłu, obrócić w prawo i zwolnić. Celownik ramkowo-schodkowy (wyskalowany od 100 do 2.000 metrów, z podziałką co 100 metrów) współpracował z muszką w osłonie. Zastosowano drewniane łoże i kolbę z prostą szyjką.

Amunicja:

Naboje pakowano w zbiorcze drewniane skrzynki mieszczące 880 sztuk.

Zwykła 7,62-мм винтовочный патрон с пулей Л образца 1930 года

Długość naboju: Długość pocisku: Masa naboju: Masa pocisku: Masa ładunku miotającego: Prędkość wylotowa:

75-91-77,16 mm 28,2-28,6 mm 20,95-23,2 g 9,5-9,7 g 3,25 g 860-875 m/s

Pocisk pełnopłaszczowy z ołowianym rdzeniem.

Zwykła dalekonośna 7,62-мм винтовочный патрон с пулей Д образца 1930 года

Długość naboju: Długość pocisku: Masa naboju: Masa pocisku: Masa ładunku miotającego: Prędkość wylotowa:

75-91-77,16 mm 33,0-33,4 mm 22,95-25,2 g 11,7-11,9 g 3,1 g 795-810 m/s

Pocisk pełnopłaszczowy z ołowianym rdzeniem. W celach łatwej identyfikacji czubek pocisku był pomalowany na żółto.

Przeciwpancerna 7,62-мм винтовочный патрон с бронебойной пулей образца 1930 года (Б-30)

Długość naboju: Długość pocisku: Masa naboju: Masa pocisku: Masa ładunku miotającego: Prędkość wylotowa:

75-91-77,16 mm 36,1-36,5 mm 21,45-23,7 g 10,8-11,0 g 3,05 g 815-830 m/s

Pocisk pełnopłaszczowy ze stalowym rdzeniem. W celach łatwej identyfikacji czubek pocisku był pomalowany na czarno.

Przebijalność płyty pionowej wynosiła 7 mm z odległości 400 metrów.

Przeciwpancerno-zapalająca 7,62-мм винтовочный патрон с бронебойно-зажигательной пулей образца 1932 года (Б-32)

Długość naboju: Długość pocisku: Masa naboju: Masa pocisku: Masa ładunku miotającego: Prędkość wylotowa:

75-91-77,16 mm 37,1 mm 21-23,25 g 9,65-10,25 g 3,1 g 860-875 m/s

Pocisk pełnopłaszczowy ze stalowym rdzeniem i umieszczoną w przedniej części (pod płaszczem) masą zapalającą. W celach łatwej identyfikacji czubek pocisku był pomalowany na czarno z umieszczonym pod spodem czerwonym paskiem.

Przeciwpancerno-zapalająca 7,62-мм винтовочный патрон с бронебойно-зажигательной пулей образца 1940 года (БС-40)

Długość naboju: Długość pocisku: Masa naboju: Masa pocisku: Masa ładunku miotającego: Prędkość wylotowa:

75-91-77,16 mm 31 mm ? g 12,5 g ? g 800 m/s

Pocisk pełnopłaszczowy z rdzeniem wykonanym z węglika wolframu i umieszczoną w przedniej części (pod płaszczem) masą zapalającą. W celach łatwej identyfikacji czubek pocisku był pomalowany na czarno.

Ślepa 7,62-мм винтовочные холостые

Długość naboju: Masa naboju: Masa ładunku miotającego:

53,72 mm 11 g 1,6 g

Amunicja szkolna.

W służbie niemieckiej przejęte egzemplarze broni otrzymały oznaczenie w zależności od wersji:

7,62 mm Gewehr 252 (r) – wersja podstawowa karabinu piechoty,

7,62 mm Gewehr 253 (r) – stara wersja dragońska,

7,62 mm Gewehr 254 (r) – stara wersja kozacka.

Źródła:

Instrukcja „Справочник по патронам стрелкового оружия Советской Армии”,  1965 r.

Instrukcja „Краткий справочник по патронам стрелкового оружия Красной Армии калибра 7,62, 12,7 и 14,5 мм”,  1946 r.

Д. Н. Болотин „Советское стрелковое оружие”, 1990 r.

Witold Głębowicz, Roman Matuszewski, Tomasz Nowakowski „Indywidualna broń strzelecka II wojny światowej”, wyd. Magnum-X, 2000 r.

Terry Gander, Peter Chamberlain „Enzyklopädie deutscher waffen 1939-1945”, wyd. Motorbuch Verlag, 2006 r.

Internet:

http://7.62x54r.net/