Osami Nagano - admirał floty 15.06.1886 - 05.01.1947

(fot. US Navy)

Urodził się 15 czerwca 1886 r.
13 grudnia 1900 r. ukończył Akademię Marynarki Wojennej Etajima, otrzymując 2 lokatę (na 104) i jako midszypmen otrzymał pierwszy przydział na krążownik pancernopokładowy "Hashidate".
Od 09.09.1903 r. do 22.12.1903 r. oraz od 12.09.1905 r. do 25.01.1906 r. był studentem w Centrum Szkoleniowym Artylerii. Następnie został instruktorem artyleryjskim i szkoleniowcem w Akademii Marynarki (do 28 września 1906 r.).

W okresie 25.05.1909 - 01.12.1910 r. odbył kurs wstępny w Wyższej Szkole Marynarki. Od 10.01.1913 r. do 01.04.1915 r. przebywał w USA, gdzie studiował na Uniwersytecie Harvard.
24 sierpnia 1916 r. otrzymał przydział do wydziału personalnego Sztabu Marynarki oraz Ministerstwa Marynarki.
1 października 1918 r. objął tam kierownictwo Wydziału Personalnego.
1 listopada 1919 r. otrzymał dowództwo lekkiego krążownika "Hirado".
1 grudnia 1920 r. został mianowany attaché morskim w USA, w związku z czym od 7 października 1921 r. do lutego 1922 r. uczestniczył w obradach Konferencji Waszyngtońskiej.
10 listopada 1923 r. odwołano go z USA, a 1 grudnia 1923 r. awansowano na kontradmirała.
2 lutego 1924 r. otrzymał stanowisko szefa 3 Wydziału (Transportu i Komunikacji) Sztabu Generalnego Marynarki.
Od 1 grudnia 1924 r. dowodził 3 Dywizjonem Pancerników. W okresie 20.04.1925 - 20.08.1926 r. był dowódcą 1 Floty Ekspedycyjnej, a od 01.02.1927 r. do 15.01.1928 r. dowodził Flotą Szkoleniową.

Kontradmirał Nagano podczas pobytu w USA (cmentarz Arlington, około 1927 r.)

(fot. US Navy)

1 grudnia 1927 r. awansowano go do stopnia wiceadmirała. 10 grudnia 1928 r. został dyrektorem Wyższej Szkoły Marynarki.
Od 10.06.1930 r. do 10.10.1931 r. zajmował stanowisko zastępcy szefa Sztabu Generalnego Marynarki.
9 grudnia 1931 r. objął kierownictwo japońskiej delegacji na bezowocną konferencję rozbrojeniową w Genewie.
15 listopada 1933 r. został dowódcą Okręgu Morskiego Yokosuka i członkiem Komitetu Admiralicji.
1 marca 1934 r. awansował na admirała. 15 listopada 1934 r. wszedł w skład Rady Marynarki.

W okresie 4 listopada 1935 - luty 1936 r. uczestniczył w II Londyńskiej Konferencji Morskiej, gdzie przewodniczył japońskiej delegacji po wyjeździe wiceadmirała Yamamoto. Po odrzuceniu japońskich żądań przez USA i Wielką Brytanię, to właśnie Nagano ogłosił odstąpienie Japonii od stołu obrad (co pociągnęło za sobą fiasko konferencji).

9 marca 1936 r. Nagano został ministrem marynarki w rządzie premiera Hiroty . Z tym okresem kariery Nagano wiąże się dosyć krytyczna ocena cech jego osobowości, którą sformułował japoński autor Sokichi Takagi: "Minister marynarki Nagano to człowiek niewątpliwie utalentowany i odważny, lecz jest skłonny do działań impulsywnych i pod każdym względem - miedzy innymi charakterem - ustępuje wiceministrowi Yamamoto".

2 lutego 1937 r. oddano pod komendę Nagano Połączoną Flotę (oraz 1 Flotę), którą przyszło mu dowodzić w początkowym okresie konfliktu zbrojnego Japonii z Chinami. 1 grudnia 1937 r. Nagano został doradcą cesarza Hirohito do spraw marynarki. 14 września 1939 r. ponownie włączono go do Rady Marynarki oraz Najwyższego Komitetu Technicznego (13 lutego 1941 r. został jego przewodniczącym).

9 kwietnia 1941 r. powierzono mu stanowisko szefa Sztabu Generalnego Marynarki (jednocześnie znowu wszedł w skład Komitetu Admiralicji). Od tego dnia Nagano był jedną z trzech najważniejszych osobistości w Cesarskich Siłach Zbrojnych. W dzielących najwyższe dowództwo sporach dotyczących kierunku przyszłej ekspansji Japonii był rzecznikiem "uderzenia na południe", czyli opanowania Malajów i Indii Holenderskich bogatych w złoża surowców (przede wszystkim niezbędnej życiowo flocie ropy naftowej). Na Cesarskiej Konferencji (gozen kaigi) 2 lipca 1941 r. poparł przedstawiony przez Cesarską Armię plan opanowania kluczowych dla dalszych podbojów baz w Syjamie oraz francuskich Indochinach. Kiedy krok ten spowodował wprowadzenie sankcji gospodarczych ze strony USA (m.in. embargo na dostawy ropy naftowej), 30 lipca 1941 r. Nagano, zaniepokojony stanem japońskich rezerw ropy, ostrzegł Cesarza, iż posiadane przez Japonię zasoby ropy wystarczą na nie więcej niż 2 lata.
4 września 1941 w czasie narady łącznej przedstawicieli sił zbrojnych i rządu Nagano stwierdził: "Z każdym dniem będziemy słabnąć, aż nie będziemy mogli ustać na nogach. I choć czuję, że mamy szansę wygrać wojnę właśnie teraz, to obawiam się, że ta szansa zniknie z upływem czasu".

Jednak podczas Konferencji Cesarskiej 6 września 1941 r. wraz z szefem Sztabu Generalnego Armii marszałkiem Hajime Sugiyamą doradzał Hirohito oddanie pierwszeństwa próbom dyplomatycznego zażegnania konfliktu. Nagano nie pragnął wojny z USA i wolałby jej uniknąć (nawet za cenę zerwania układów sojuszniczych łączących Japonię z Niemcami i Włochami). Ostatecznie jednak doszedł do wniosku, iż wobec perspektywy rychłego wyczerpania się japońskich zasobów ropy naftowej konflikt jest nieunikniony.

Adm. Nagano w towarzystwie zagranicznych attachés w Tokijskim Klubie Marynarki (6 maja 1940 r.). (fot. US Navy)

Cesarska Marynarka przygotowywała się do zadania przeciwnikom wyprzedzającego ciosu z zaskoczenia. Strategia wypracowana przez Sztab Generalny Marynarki pod kierownictwem adm. Nagano sprowadzała się do szybkiego zdobycia Malajów, Filipin i Indii Holenderskich, następnie oczekiwania na kontrakcję amerykańskiej Floty Pacyfiku, i wreszcie pokonania jej w decydującej bitwie morskiej. Nagano przecząco jednak odpowiedział na pytanie Cesarza, czy japońska flota ponownie odniesie wielkie zwycięstwo w stylu bitwy pod Cuszimą.
4 października 1941 r. na kolejnej naradzie łącznej oświadczył: "Nie ma więcej czasu na dyskusje. Chcemy działać!" Zdając sobie jednak sprawę z niemożliwego do zniszczenia przez Japonię potencjału gospodarczego Stanów Zjednoczonych ("Nie ma sposobu zaszachowania króla przeciwnika" - orzekł słusznie), Nagano uważał, że Japonia nie jest w stanie wygrać długotrwałej wojny. Prawdopodobnie to dlatego, uznawszy, że zwycięstwo może zapewnić tylko zaskakujący i rozstrzygający wstępny atak, dał się przekonać do przyjęcia nieortodoksyjnej strategii forsowanej przez dowódcę Połączonej Floty adm. Yamamoto, czyli do planu rozpoczęcia wojny potężnym uderzeniem lotnictwa pokładowego na bazę Floty Pacyfiku w Pearl Harbor.
Nagano, który hołdował tradycyjnej szkole wojny morskiej (głoszącej prymat pancerników, nie zaś lotnictwa morskiego), wyraził ostateczną zgodę na zaatakowanie Pearl Harbor przez Zespół Uderzeniowy Lotniskowców podczas spotkania z admirałem Yamamoto 5 listopada 1941 r. (była to zgoda w pewien sposób wymuszona - dowódca Połączonej Floty groził wcześniej, iż poda się do dymisji, jeżeli jego plan nie zostanie zaakceptowany).
Nagano przystał również na projekt przeciągania negocjacji dyplomatycznych z USA do ostatniej chwili i zamaskowania w ten sposób przygotowań do ataku. Ale niektórzy historycy podkreślają (z pewną dozą złośliwości), iż znaczenie jednego z kluczowych elementów planu (nalotu w niedzielny poranek) przez długi czas umykało starzejącemu się Szefowi Sztabu Generalnego.

Atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r. zakończył się taktycznym sukcesem. Nie potwierdziły się obawy Sztabu Generalnego Marynarki, że lotniskowców biorących udział w Operacji Hawajskiej zabraknie podczas pierwszej fazy działań inwazyjnych w Azji Południowo-Wschodniej. Silne morskie lotnictwo bazowe, wyposażone w samoloty o dużym zasięgu operacyjnym, całkowicie wystarczyło do zadania wstępnych uderzeń powietrznych na Malajach i Filipinach, szybko zapanowało w powietrzu i pomogło wywalczyć supremację na morzu.

Po sprawnym osiągnięciu zaplanowanych celów do kwietnia 1942, japońska strategia stanęła na rozdrożu. Sztab Generalny Marynarki proponował dalszą ofensywę na Południowym Pacyfiku, która spowodowałaby odizolowanie Australii od USA. Oficerowie adm. Nagano postulowali zajęcie Nowej Kaledonii, Wysp Fiji i Samoa. Lecz ich przełożony po raz kolejny dał posłuch adm. Yamamoto, który był rzecznikiem alternatywnej strategii sztabu Połączonej Floty, który planował opanowanie atolu Midway i zniszczenie zwabionych w ten rejon lotniskowców Floty Pacyfiku.
Uderzenie na Midway ("Operacja MI") zakończyło się jednak dla Japończyków klęską (4-5 czerwca 1942 r. zatonęły 4 lotniskowce Sił Uderzeniowych wiceadm. Nagumo). Wśród przyczyn porażki należy również upatrywać "rozdwojenia" japońskiej strategii pomiędzy wielką operację na Środkowym Pacyfiku, a trudne z nią do pogodzenia działania ofensywne prowadzone w rejonie Nowej Gwinei. Zaplanowana przez Sztab Generalny i przeprowadzona w maju 1942 r. nieudana "Operacja MO"" (próba zajęcia Port Moresby) spowodowała, w efekcie bitwy na Morzu Koralowym, wyłączenie z akcji 2 japońskich lotniskowców i uniemożliwienie ich udziału w bitwie pod Midway. Było to jednym z czynników, które zaważyły na fiasku "Operacji MI".
W pierwszych dniach sierpnia 1942 r. adm. Nagano początkowo całkowicie zbagatelizował amerykański desant na Guadalcanal. Zaniepokojonemu doniesieniami o wrogiej akcji Cesarzowi oświadczył: "Wasza Wysokość - nie dzieje się nic, co byłoby godne uwagi Waszej Wysokości". Nietrafności (łagodnie mówiąc) tej oceny dowiodły wielomiesięczne, wyniszczające walki o Guadalcanal, którego zdobycie przez Amerykanów stanowiło w istocie początek alianckiej ofensywy i otwarło nowy etap wojny naPacyfiku.

Pomimo pierwszych niepowodzeń Cesarskiej Floty, 21 czerwca 1943 r. Nagano otrzymał awans na admirała floty. Stanowiło to ukoronowanie jego morskiej kariery. Równocześnie został Najwyższym Doradcą Morskim cesarza Hirohito i członkiem Najwyższej Rady Wojennej.
21 lutego 1944 r. podał się do dymisji. Stało się tak za przyczyną premiera Tojo, którego zamiarem było połączenie stanowisk szefa Sztabu Generalnego Marynarki i Armii.
W marcu 1946 r. adm. Nagano został aresztowany jako jeden z głównych japońskich przestępców wojennych.
3 maja 1946 r. znalazł się wśród 18 postawionych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym dla Dalekiego Wschodu (tzw. Trybunałem Tokijskim), japońskich dostojników. Był oskarżony o zbrodnie przeciwko pokojowi, w tym prowadzenie przygotowań do wojny agresywnej. Nie doczekawszy końca procesu, który zapewne zakończyłby się wyrokiem skazującym, 5 stycznia 1947 r. zmarł w więzieniu na zapalenie płuc.

Admirał Nagano, człowiek który przez większość II wojny światowej stał na czele Cesarskiej Marynarki Japonii, jest dziś postacią właściwie zapomnianą. Podobnie jak podczas wojny, gdy w odczuciu japońskiej opinii publicznej Marynarką dowodził adm. Yamamoto, także i obecnie postać Nagano pozostaje w cieniu wielkiej osobowości słynnego dowódcy Połączonej Floty. Trzeba zresztą przyznać, że przynajmniej po części zasłużenie. Nagano, który w latach swej młodości cieszył się opinią inteligentnego i zdolnego oficera, w 1941 r. był już uważany za biernego, ospałego (w istocie zdarzało mu się podrzemywać podczas nużących konferencji) czy nawet leniwego.
"Ani admirał Nagano szef Sztabu Generalnego Marynarki ani jego zastępca wiceadmirał Seiichi Ito nie mieli w zwyczaju aktywnie kierować pracami swych podwładnych. Pozwalali sztabowi wykazywać się inicjatywą, a swoją opinię wyrażali dopiero wtedy, gdy zarysy planu były gotowe i przedstawione im do akceptacji. Z tego powodu koncepcje Sztabu Generalnego były w istocie dziełem Wydziału Planowania Pierwszej Sekcji Operacyjnej" - piszą Mitsuo Fuchida i Masatake Okumiya. Podobno również sam adm. Yamamoto nie był najlepszego zdania o Nagano, mówiąc o nim: "Jest z tych, co uważają siebie za geniusza, chociaż w rzeczywistości takimi nie są". Wspomnieć jednak należy, iż historycy nie są zgodni co do opinii, jaką żywił na temat Nagano adm. Yamamoto.
Biograf tego ostatniego, Eiichi Sorimachi, pisze również: "Admirał Nagano, jego zwierzchnik, był człowiekiem, którego głęboko szanował".

Tak czy inaczej, to właśnie Osami Nagano pozostanie w historii jako admirał, któremu 5 listopada 1941 r. przypadło w udziale wydać wojenny "Rozkaz Nr 1 Sztabu Generalnego Cesarskiej Marynarki Wojennej", mówiący iż: "Dla samoobrony i przetrwania narodu, Cesarz jest zobowiązany rozpocząć działania wojenne przeciwko Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii i Holandii, w ciągu pierwszych dziesięciu dni grudnia".