Rodowód jednostki:
Lettische SS Legion - (luty 1943 - maj 1943)
Lettische SS-Freiwilligen-Brigade - (maj 1943 - październik 1943)
2. Lettische SS-Freiwilligen-Brigade - (październik 1943 - styczeń 1944)
19. Lettische SS-Freiwilligen-Division - (styczeń 1944 - czerwiec 1944)
19. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettische Nr. 2) - (czerwiec 1944 - maj 1945)
Dowódcy:
08.02.1943 - 09.09.1943 - SS-Brigadenführer Fritz von Scholz
09.09.1943 - 15.03.1944 - SS-Oberführer Hinrich Schuldt (zginął pod Ostrowem k. Wołchowa)
15.03.1944 - 13.04.1944 - SS-Standartenführer Friedrich-Wilhelm Bock
13.04.1944 - 08.05.1945 - SS-Gruppenführer Bruno Streckenbach
Historia.
1941 rok.
Łotysze obok Estończyków, również dość szybko próbowali wykorzystać wojnę niemiecko-sowiecką do realizacji własnych
planów niepodległościowych. Od 3 lipca 1941 r. funkcjonuje w Dyneburgu łotewski zarząd miejski oraz pomocnicza służba policyjna (PHD).
Równolegle ppłk. Voldemars Veiss obejmuje kierownictwo nad 400-osobową policja pomocniczą utworzoną w Rydze.
Rozpoczęta na Łotwie mobilizacja ukazała możliwości i wolę walki tego małego narodu z systemem sowieckim.
W 1941 roku powstały trzy pułki policji pomocniczej, które nabrały doświadczenia bojowego biorąc udział w
walkach na froncie.
Łącznie powstaje 51 batalionów Schutzmannschaften.
1943 rok.
Decyzja o powstaniu Legionu Łotewskiego zostaje zaś podjęta 1943.01.24 r. przez samego Hitlera (bezpośredni
wpływ na to miała zapewne wizyta Himmlera na Froncie Leningradzkim gdzie dokonywał przeglądu 2 (mot) SS
Infantiere Brigade (niemiecka) - w której składzie walczyły pierwsze bataliony (19. oraz 21.) łotewskiej
Schuma (już od lutego 1942 r.)
W lutym 1943 roku sześć batalionów policyjnych włączono do 2. (mot) SS Infantiere Brigade, tworząc dwa pułki:
1. pułk - z batalionów 16., 19. i 21. - późniejszy 42. pułk grenadierów SS (1. łotewski)
2. pułk - z batalionów 18., 24. i 26. - późniejszy 43. pułk grenadierów SS (2. łotewski)
na czele których stanęli oficerowie byłej armii wolnej Łotwy.
Miejscem formowania jednostki było Krasnoje Sieło pod Leningradem.
Następnie Brygada zajmuje stanowiska nad rzeką Wołchow, a później tzw. Panther Stellung (Pozycję Pantery)
nad rzeką Wielikają.
Latem jednostkę przemianowano na 2. Łotewską Brygadę Ochotniczą SS. Znakomita postawa brygady w walce
skłoniła dowództwo niemieckie do wyrażenia zgody na sformowanie w oparciu o nią drugiej łotewskiej
dywizji SS.
1944 rok.
W wyniku natarcia sowietów w styczniu 1944 r. nastąpił odwrót na linię Psków - Ługa.
15.03.1944 r. podczas walk ginie dowódca SS-Oberführer Hinrich Schmidt. W uznaniu jego zasług dla rozwoju
jednostki jeden z pułków (43) zostaje później nazwany jego nazwiskiem.
W marcu 1944 roku brygadę przeformowano w dywizję, nadając jej numer 19.
W skład dywizji wchodziły: 42., 43. i 44. pgren SS oraz 19. batalion fizylierów SS.
Liczebność dywizji była mniejsza niż wcześniej formowanej 15. DGren SS, w momencie zakończenia szkolenia
liczyła ona:
- 329 oficerów,
- 1.421 podoficerów,
- 8.842 szeregowych,
łącznie 10.592 żołnierzy, prawie o 8.000 mniej.
Miejscowe kręgi wiązały z tymi decyzjami duże nadzieje polityczne. Niemcy jednak zdecydowali się tylko na
utworzenie (podobnie jak w Estonii) General-Inspektion der Lettischen SS Freiwilligen Legion - instytucji o
bardzo ograniczonych kompetencjach (tylko kierownictwo ideologiczne, reprezentowanie interesów Łotyszy przed
Niemcami, opieka kulturalna, medyczna, tłumaczenia na Łotewski wszelkich rozporządzeń, rozkazów, formalny
nadzór nad jednostkami łotewskimi itp.).
Inspektorem (od 1944.03.01) został były Łotewski minister Wojny (w latach 1924 - 1925, oraz 1928 - 29) gen.
Rudolfs Bangerskis, mianowany jednocześnie Legion-Brigadefuhrerem der Waffen SS. Trzeba tutaj zaznaczyć,
iż Legion nie miał z zasady skupiać w jednolitą jednostkę wszystkich oddziałów narodowych a raczej spełniać
funkcję organizacyjne.
Obie dywizje łotewskie 15. i 19., oraz jednostki policji i pułkami Straży Granicznej (Grenzchutzu, z których
część zostanie po koniec 1944 r. włączona do 19 Dywizji) wraz z niemiecką 93. DP tworzyły VI SS
Freiwilligen - Armeekorps (Lettisches) (VI Ochotniczy Korpus SS (Łotewski)), walczący w ramach GA "Północ".
Początkowo Niemcy używali w nazwie formy "ochotnicza" co dodatkowo miało służyć wymogom konwencji Haskiej która
generalnie pozwalała służyć obcokrajowcom w formacjach ochotniczych właśnie w wypadku ochotniczego zaciągu
(oczywiście przy okazji liczono na tą formę zaciągu która jednak nie spełniała potrzeb).
Sukcesy letniej ofensywy sowieckiej uniemożliwiły odesłanie dywizji pod Leningrad, toteż trafiła ona pod
Narwę, skąd po przełamaniu w lipcu obrony przez wojska sowieckie, korpus łotewski wraz z dużymi siłami
niemieckimi wycofał się do Kurlandii, która została całkowicie odcięta w październiku.
Tam dywizje łotewskie zostały rozdzielone, część 15. DGren SS ewakuowano na Pomorze, pozostali zaś
żołnierze zostali włączeni do 19. DGren SS jako uzupełnienie.
19. DGren SS wraz z niemieckimi 81. i 93. DP weszła w skład Kampfgruppe "Kleffel", części niemieckiej 16. A.
1945 rok.
W ciężkich walkach obronnych jednostki GA "Północ" zatrzymały napór wojsk sowieckich, wiążąc aż do końca
wojny, w okolicach Mittawy, znaczne siły na zapleczu frontu w Kurlandii, do maja 1945 roku.
Już po odcięciu GA "Północ", do Kurlandii dotarły także mniejsze jednostki łotewskie, w tym trzy bataliony
Ochotniczego Pułku Policji Łotewskiej i batalion wartowniczy SS "Riga", które włączono do dywizji
łotewskiej jako uzupełnienia.
Jeszcze wtedy jednostka liczy ok. 4600 żołnierzy, by po ciężkich walkach do niewoli dostało się ok. 1500
ludzi (w tym 16 oficerów). Reszta poległa lub trafiła do partyzantki by walczyć dalej z władzą sowiecką.
W okresie między końcem 1944 r. a kapitulacją dywizja bierze udział w co najmniej 6 większych bitwach.
Co ciekawe jeszcze w 1944 r., powstaje półoficjalna Łotewska Centralna Rada i konspiracyjny Komitet Wojskowy
(gen. Karelis). Rada (a konkretnie gen. Bangerskis) wydaje oświadczenie w którym domaga się uznania
niepodległości kraju - oświadczenie bardzo nie podoba się Niemcom którzy przypuszczają, iż zostaje ono
wydane bardziej "na potrzeby" aliantów. W efekcie dochodzi do starcia i swoistego buntu który objął również
część żołnierzy 19. DGren SS. Niemcy szybko go uśmierzyli - rozstrzelano 9 oficerów łotewskich a gen.
Karelis znalazł się w KL Stutthof.
19. Waffen-Grenadier-Division der SS (lettisches Nr. 2). Łotysze wykazywali ogromne zaangażowanie i wolę
walki, byli też bardzo wysoko oceniani przez swoich niemieckich towarzyszy, czego dowodem były liczne
odznaczenia bojowe nadawane łotewskim esesmanom, w tym 12 Krzyży Rycerskich Żelaznego Krzyża.
W okresie szkolenia oddziały cudzoziemski SS otrzymywały czarne patki. 19 DGren Waffen SS, jako pierwsza
otrzymała oficjalną "narodową" oznakę na kołnierzu dla żołnierzy (11.03.43) - był to motyw tradycyjnego
łotewskiego symbolu "ognistego krzyża" - czyli swastyki (który nota bene był używany dotychczas przez 15.
DGren SS). Istniała też patka z tzw. "podwójną" swastyką. Tutaj panują rozbieżności - być może była to
patka dla 3 planowanej dywizji łotewskiej.
Istnieje też rozkaz Himmlera z czerwca 1944r. przyznającą taką patkę.. niegermańskim strażnikom obozów
koncentracyjnych.
Noszono też tarczę naramienną (początkowo na prawym - potem na lewym ramieniu) w barwach narodowych
(ciemnoczerwony, biały - ciemnoczerwony) ułożonych ukośnie. Na górze tarczy napis - Lettland bądź Latvija.
Tarcze te często wykonywano własnym sumptem - stąd duża różnorodność.
Do pewnego czasu (głównie wśród policjantów) używano też mundurów własnej armii sprzed 1940.
Za walki w Kurlandii żołnierze dywizji otrzymali prawo do noszenia odznaki w formie opaski nad mankiet z
napisem "Kurland", krzyżem Zakonu Kawalerów Mieczowych i głową łosia, (ustanowiona 12.03.1945).
Prawo do noszenia opaski nabywali żołnierze, którzy wzięli udział w trzech potyczkach.
Krzyże Rycerskie Żelaznego Krzyża otrzymali:
09.02.1944 - Voldemar Veiss - pierwszy żołnierz Waffen SS ze wschodu jaki otrzymał to odznaczenie
27.08.1944 - Bruno Streckenbach - 16.01.1945 - Liście Dębu (nr 701)- dowódca Dywizji
21.09.1944 - Zanis Butkus
16.01.1945 - Zanis Ansons
20.01.1945 - Miervaldis Adamson
25.01.1945 - Roberts Ancans
25.01.1945 - Nikolajs Galdins
05.04.1945 - Alfred Riekstins
05.05.1945 - Andrejs Freimanis
05.05.1945 - Roberts Gaigals
09.05.1945 - Voldemars Reinholds
ponadto: 25.03.1944 - Hinrich Schuldt - (56.) Miecze (pośmiertnie)
Podległośc operacyjna 19.Waffen-Grenadier-Division der SS.
1944 rok |
Korpus |
Armia |
Grupa Armii |
Obszar |
kwiecień-czerwiec |
IV KA SS |
16 Armia |
"Północ" |
Psków |
lipiec |
I KA |
18 Armia |
"Północ" |
Łotwa |
sierpień-wrzesień |
VI KA SS |
18 Armia |
"Północ" |
Łotwa |
październik |
Kampfgruppe "Kleffel" |
16 Armia |
"Północ" |
Łotwa |
listopad-grudzień |
VI KA SS |
16 Armia |
"Północ" |
Kurlandia |
1945 rok |
Korpus |
Armia |
Grupa Armii |
Obszar |
styczeń |
VI KA SS |
16 Armia |
"Północ" |
Psków |
luty-maj |
VI KA SS |
16 Armia |
"Kurlandia" |
Kurlandia |
|
