Oddział I (organizacyjno - personalny).

Szefowie:

ppor. Włodzimierz Otocki "Jacek". "Julian", "Zenon.: luty 1940 - marzec 1941 r.
mjr Jerzy Wukiczewicz-Sarap "Albin" - marzec 1941 - początek 1942 r.

Początkowo, czyli w pierwszej połowie 1940 r., Oddział I zajmował się całością spraw organizacyjnych. Prowadził on również działalność, która leżała w kompetencji innych oddziałów komendy okręgu. Było to spowodowane brakiem szefa sztabu jak i kształtowaniem się zrębów komendantury w tym czasie.

Do ścisłych zadań oddziału, w roku 1940, należało prowadzenie spraw personalnych, ewidencji osobowej, tworzenie nowych oddziałów komendy, organizacja technicznego funkcjonowania sztabu, nawiązywanie kontaktów politycznych i społecznych, legalizacja członków sztabu, pomoc w organizowaniu terenu i wiązanie go z centralą poprzez inspektorów rejonowych. Dodatkowo, ze względu na wspomniany już brak innych oddziałów, zajmowano się w nim także prowadzeniem spraw gospodarczych i kolportażu, a częściowo również i wywiadu.

Wydział opracował szereg rozkazów normujących tok pracy, ustalił ramy polityki personalnej, odznaczeniowej i awansowej.
Mimo, iż Oddział I zajmował wówczas centralne miejsce w powstającej komendzie okręgu, to początkowo jego skład personalny był bardzo szczupły. Pracowali w nim wówczas jedynie szef (W. Otocki) i łączniczka (N.N. "Hanka"). Sytuacja ta zmieniła się nieznacznie na początku 1941 r., kiedy to liczba pracowników wzrosła do 5-6 osób.

15 marca 1941 r., zgodnie z rozkazem komendanta Okręgu, część kompetencji Oddziału I przekazano nowopowstałemu Oddziałowi VII. Od tej chwili Oddział I zajmował się jedynie sprawami personalnymi oraz rezerw stanów osobowych.
Podział ten spowodował zmianę na stanowisku szefa Oddziału I. Włodzimierza Otockiego, który objął kierownictwo nad Oddziałem VII, zastąpił mjr. Wukiczewicz-Sarap "Albin".

W momencie zakończenia podstawowych prac organizacyjnych w terenie, Oddział I podjął się czynności związanych z ewidencjonowaniem zasobów ludzkich i uzbrojenia Okręgu.
Pierwsze zbiorcze zestawienia stanów osobowych Okręgu ZWZ Warszawa - Województwo sporządzone zostało przez Oddział I, dnia 1 listopada 1941 r. Wynikało z niego, że komórki ZWZ w Okręgu "Morskie Oko" (nie wliczając powiatu warszawskiego), powstały w 263 gminach na 287 ujętych w sprawozdaniu a więc objęły około 92 % całości.
Znacznie gorzej sytuacja wyglądała na wsi, gdzie na 4 400 osad tylko w 2 306 powstały placówki ZWZ (52%). Ogółem liczba zaprzysiężonych członków wynosiła 18 231, w tym 649 oficerów, 383 podchorążych, 4 105 podoficerów, 13 166 szeregowców w tym 2 362 cywilów. Wyliczenia te należy jednak uznać za zawyżone, co wykazują późniejsze szacunki już z podokręgów Obszaru Warszawskiego, podając mniejszą liczbę zaprzysiężonych.

Oddział II (wywiad i kontrwywiad).

Szefowie:

kpt. dypl. Jan Derecki "Karol".: maj - 8 sierpnia 1940 r. (aresztowany).
por. Tadeusz Sztumberk-Rychter "Miłosz", "Żegota" - wrzesień 1940 - styczeń 1942 r.

Oddział został zawiązany w maju 1940 r. Początkowo jego działalność skupiona była przede wszystkim, na zabezpieczeniu wywiadowczym własnej organizacji przed działaniami okupanta.
Polegało to na gromadzeniu informacji o rodzaju, rozmieszczeniu i działalności władz administracyjnych, a szczególnie policji bezpieczeństwa i innych formacji policyjnych i SS, oraz kontrolowanie ich posunięć celem uprzedzania na czas zainteresowanych komórek własnych o grożącym niebezpieczeństwie. W kwestiach wojskowych, głównym zadaniem wywiadu okręgu było ustalanie miejsca stacjonowania jednostek niemieckich, a także rejestrowanie zachodzących zmian.

Z biegiem czasu, wraz z rozszerzeniem zakresu działania, służba wywiadowcza zaczęła tworzyć własne formy organizacyjne.
W terenie zdołano objąć kontrolą garnizony wojskowe, policyjne, okupacyjne władze administracyjne, lotniska, szpitale, magazyny wojskowe, ważniejsze zakłady przemysłowe, sieć kolejową i drogową. Informatorami byli z reguły amatorzy, w większości bez żadnego przygotowania w zakresie prowadzonej przez siebie działalności wywiadowczej.
W tym czasie nie było jeszcze podziału na samodzielne komórki wywiadu i kontrwywiadu. Podobnie jak w przypadku Oddziału I, skład osobowy Oddziału II był skromny. Szefem był kpt. dypl. Jan Derecki "Karol", natomiast pracownikami byli: Zdzisław Kalinowski "Prosper", Kotlarewicz "Niesiobia" (łączniczka), Elżbieta Danielewicz (łączniczka), Zofia Kwiecińska (łączniczka).

Od grudnia 1939 r., na terenie powiatu błońskiego istniała komórka legalizacyjna zajmująca się zaopatrywaniem członków organizacji w fałszywe dokumenty. W połowie 1940 r., komórkę tę przeniesiono do Warszawy i zainstalowano przy sztabie Okręgu. Mniej więcej rok później Oddział II dysponował już własną komórką legalizacyjną na czele której stał por. Ciszkiewicz "Radwan". Ciszkiewicz zwerbował do pracy podziemnej urzędniczkę Biura Ewidencji Ludności Marię Białobrzeską. Komórka ta, już wkrótce zdobyła ogromne uznanie, które było tak duże iż zaczęła ona świadczyć usługi także Komendzie Głównej. Sprawa skomplikowała się, kiedy wykryto spore nadużycia popełnione przez niektórych pracowników komórki. Polegały one na nielegalnej sprzedaży fałszywych dokumentów. Fakt ten spowodował wydanie rygorystycznych zarządzeń zabezpieczających na przyszłość.

8 sierpnia 1940 r., w mieszkaniu przy ul. Pułaskiej 7, został aresztowany kpt. Derecki wraz z łączniczkami: Zofią Kwiecińską i Elżbietą Danielewicz. Sprawy do końca nigdy nie wyjaśniono, jednak podejrzewa się, że Dereckiego zadenuncjował na gestapo jego sublokator. W praktyce wydarzenie to spowodowało wstrzymanie działalności wydziału, aż do września, kiedy to kierownictwo objął kpt. Sztumberk-Rychter.
Rychter podjął się bardzo dynamicznie rozbudowy Oddziału II, dzieląc go na dwa podstawowe piony: wywiad i kontrwywiad. Szefem pierwszego mianował por. Olgierda Pożerskiego "Pomiana", na czele drugiego stanął ppor. Bronisław Mraczek "Janusz". Krótko przed inwazją Niemiec na ZSRR wywiad ofensywny w okręgu objął kpt. Józef Cieszko "Jordan".

Poza tym Rychter zorganizował stanowisko zastępcy szefa oddziału. Dziś jednak nie wiadomo kto je objął. Zadaniami zastępcy były przede wszystkim sprawy związane z wywiadem wojskowym. Mowa tu o zbieraniu materiałów wywiadowczych na temat sił militarnych nieprzyjaciela, rozmieszczonych na terenach Okręgu, uporządkowanie tego materiału, wysyłanie w teren zadań i czuwanie nad O de B sił niemieckich.
Rola kontrwywiadu, Okręgu "Morskie Oko" była mocno ograniczona. Wynikało to z faktu, iż jego sztab swoją siedzibę miał w stolicy, gdzie intensywnie działał kontrwywiad Okręgu Warszawa - Miasto. W związku z tym działalność kontrwywiadowcza Okręgu ograniczyła się jedynie do przekazywania ostrzeżeń i przewidywań niebezpieczeństwa, dobór lokali, ich inwigilacji itp.

Wiodącą rolę grał więc wywiad ofensywny, który absorbował 80 % zadań Oddziału II. Jego głównym celem, w tym czasie, było rozpracowanie koncentrujących się sił wroga przed wybuchem wojny niemiecko - sowieckiej. Na tym odcinku wywiad okręgu mógł pochwalić się niemałymi osiągnięciami. Wystarczy wymienić tu choćby sukces pracownika wywiadu w obwodzie Sokołów Podlaski "Wojsława", który zdobył oryginalny rozkaz bojowy dowódcy niemieckiej 237 DP skierowany do dowódcy dywizyjnego oddziału rozpoznawczego. W rozkazie tym została zawarta dokładna data ataku na Związek Radziecki.

Oddział III (operacyjno - szkoleniowy).

Szefowie:

kpt. Jerzy Sztum - czerwiec - sierpień 1940 r.
kpt. Wojciech Borzobohaty "Jelita".: maj 1941 - styczeń 1942 r.

Początkowo Oddział III nie funkcjonował samodzielnie, co było spowodowane brakiem wyspecjalizowanych oficerów. Pierwszym szefem oddziału operacyjnego został, w czerwcu 1940 r., kpt. Jerzy Sztum. Sprawował on tę funkcję zaledwie do sierpnia tego roku, gdyż po aresztowaniu kpt. Dereckiego istniało poważne podejrzenie, że i on jest rozszyfrowany przez Gestapo. Wobec takiego zagrożenia, we wrześniu, przeniesiony został do rezerwy.
Ze względu na poważne problemy kadrowe, jakie notowano w tym czasie, stanowisko szefa oddziału, w okresie wrzesień 1940 - maj 1941, nie było obsadzone.

W tym trudnym okresie, obowiązki Oddziału III objął, najlepiej wówczas zorganizowany Oddział I, co w dużej mierze ograniczało działalność w zakresie szkoleniowo - operacyjnym.
Ograniczono się wówczas tylko do prowadzenia stanów osobowych i gromadzenia map oraz materiałów szkoleniowych.
Sytuacja zmieniła się w maju 1941 r., kiedy to szefem oddziału został kpt. dypl. Wojciech Borzobohaty "Jelita", który przeszedł z Okręgu Warszawa - Miasto. Jego zastępcą mianowano w końcu 1941 r., por. Perdzyńskiego "Tarnawę", który dotychczas piastował funkcję dowódcy Obwodu Rawa Mazowiecka.
Oprócz tego, że odsadzono dwa kluczowe dla działalności oddziału stanowiska, to jego skład wzmocniono bardzo poważnie dwójką oficerów. Mowa tu o por. Zygmuncie Konopce "Nowinie" i por. Kazimierzu Szeleście "Korabie".

Od tego czasu, jak już pisałem wcześniej, sytuacja uległa zasadniczej zmianie. Przede wszystkim zaczęto od ustalenia pełnego zakresu zadań, jakie były do zrealizowania przez Oddział III. Zakres ów wyglądał następująco:

1. Rozpracowanie zadań postawionych Okręgowi przez Komendę Główną.
2. Uaktualnienie otrzymanych zadań w związku z korektą planów walki lub ze zmianą sytuacji w terenie.
3. Przygotowanie dowódców terenowych do walki na konkretnych zadaniach, postawionych im do wykonania.
4. Kontrola przygotowań do powstania powszechnego.
5. Ogólne szkolenie dowódców i żołnierzy oraz kontrola wyników szkolenia.
6. Kontrola zapasów broni, amunicji i materiałów wybuchowych, ich konserwacji i przeznaczenia do zadań na okres walki jawnej.
7. Kierowanie rozdziałem broni ze zrzutów między obwody pod kątem przyszłych działań.
8. Kontrola stanów osobowych i uzbrojenia oddziałów wchodzących w szeregi ZWZ w ramach akcji scaleniowej.

Podsumowując trzeba stwierdzić, że Oddział III zajmował się opracowywaniem planów walki zarówno na szczeblu operacyjnym (okręg), jak i na szczeblu taktycznym (obwody), a ponadto był odpowiedzialny za właściwe rozpracowanie zadań w terenie i przeprowadzenie wyszkolenia kadry dowódczej i szeregowych.

Taki zakres działalności, ze zrozumiałych względów, powodował iż jego szef (Borzobohaty) pozostawał w stałym kontakcie z szefem Oddziału III w Komendzie Głównej ZWZ-AK (płk/gen. Tatar), a także z komendantem swojego Okręgu (płk Horak).Po tym jak udało się zmontować obsadę personalną i określić zadania czekające Oddział III, rozpoczęto właściwą działalność. Tak więc uruchomiono szkolenia inspektorów, komendantów obwodów, a od stycznia 1942 r., również i podokręgów, którzy na odprawach zwoływanych przez komendę okręgu zapoznawali się z planem działań bojowych w okresie powstania.
Ponadto kpt. Borzobohaty, podobnie jak jego zastępca, w celu lepszego rozpracowania zadań i kontroli oddziałów i ich dowódców, przewidywanych do walk powstańczych wielokrotnie wyjeżdżali w teren do poszczególnych obwodów.

Po wybuchu wojny niemiecko - sowieckiej, do zakresu zadań Oddziału doszło jeszcze zbieranie informacji na temat prac fortyfikacyjnych przeprowadzanych przez Niemców na terenie Okręgu. Komendanci obwodów zostali zobowiązani przez Borzobohatego, do składania meldunków, w których miały być zawarte dokładne dane na ten temat.

Oddział IV (kwatermistrzostwo).

Szef:

mjr dypl. int. Aleksander Niżyński "Aleksander", "Ekonom" - lipiec 1940 - ??

Oddział został utworzony w lipcu 1940 r., kiedy to stanowisko szefa objął mjr Aleksander Niżyński. Początkowo zakres działalności oddziału był niewielki, a to ze względu na fakt, iż był on wówczas w zasadzie, niewielką komórką gospodarczą.
Jego pracę określały dwa podstawowe zadania, do których należały:

- wypłaty pieniężne na wydatki osobowe dla członków organizacji pełniących w Okręgu funkcje dowódcze i nie mogących w związku z tym podjąć pracy zarobkowej.
- wypłaty na wydatki rzeczowe związane z działalnością innych komórek sztabu Okręgu, jak również i obwodów.

Płatnikiem Oddziału był od pierwszych miesięcy 1940 r., pracownik Urzędu Bankowego - Rozstański "Marek". Z biegiem czasu, dzięki werbowaniu nowych pracowników, zakres działania Oddziału uległ znacznemu poszerzeniu.
I tak wobec trudnych warunków bytowania członków sztabu i komend terenowych zaistniała potrzeba zorganizowania pomocy materialnej przez dostarczenie im produktów żywnościowych, pochodzących czy to ze wsi, czy też z przydziałów okupanta.
Zagadnieniem tym z ramienia Oddziału IV, zajmował się jego oficer gospodarczy - Paweł Jachieć "Tomasz". Akcje pomocy gospodarczej były prowadzone przez cały czas, również przy współudziale Oddziału I.

W pierwszej połowie 1941 r., przystąpiono do regulacji spraw rozliczeń finansowych.
W pierwszym rzędzie ustalono, obowiązujący wszystkie komórki terminarz rozliczeń i zapotrzebowań gotówkowych. Dopiero po omówieniu rozliczeń i preliminarzy oraz po ich zatwierdzeniu przez szefa sztabu, płatnik przedstawiał je komendantowi Okręgu do akceptacji. Wypłaty dokonywane były z reguły w pierwszych dniach miesiąca. Wszystkie wydatki, które były regulowane z kwot przeznaczonych na inne cele musiały uzyskać odrębną zgodę szefa sztabu.
Utworzono również tzw. "fundusz rozjazdowy", którego zadaniem było pokrycie wszelkich kosztów związanych z przejazdami służbowymi szefów i pracowników Oddziałów I, III, VII, a którego dysponentem był szef sztabu. Koszty przejazdów szefów i pracowników pozostałych oddziałów, były pokrywane i rozliczane w ich miesięcznych rozliczeniach i preliminarzach.

Uregulowaniu uległa również kwestia dobrowolnych datków obywateli na rzecz konspiracji. Mowa tutaj zarówno o formie pieniężnej, jak i o daninach w naturze. W celu nadania tym spontanicznym reakcjom Polaków, formy zorganizowanej akcji, powołano do życia Powiatowy Fundusz Wojenny, którego głównym celem miało być finansowanie polskiego ruchu zbrojnego pozostającego pod jednolitym kierownictwem (ZWZ i organizacje objęte planami scaleniowymi). Komórki PFW powstać miały na terenie każdego obwodu (powiatu).

Organem kierowniczym PFW była Komisja Skarbowa Powiatu złożona z przewodniczącego, zastępcy i 1-2 członków. Zadaniem Komisji było pobieranie wpłat, ich wypłacanie a także przechowywanie środków pieniężnych. Jednostką nadzorczą była Komisja Kontrolująca.
W okresie konspiracji PFW finansował działalność w zakresie łączności wewnętrznej i zwewnętrznej, wywiadu i kontrwywiadu, propagandy oraz gromadzenia i zakupu materiałów wojennych. Ponadto z funduszów PFW korzystać mogły rodziny, których żywiciele zginęli w walce z wrogiem oraz osoby wybitnie potrzebne w pracy konspiracyjnej. Z pomocy funduszu korzystać mogły również osoby zagrożone rewizją lub aresztowaniem.

Jesienią 1941 r., przystąpiono do opracowywania wytycznych kwatermistrzowskich, które w listopadzie rozesłano do wszystkich obwodów.
Wytyczne te zobowiązywały komendantów obwodów do powołania referatów kwatermistrzowskich w komendanch obwodów, do dnia 1 stycznia 1942 r.
Ponadto określały one zależność kwatermistrza obwodu, który podlegał bezpośrednio komendantowi danego obwodu. W sprawach fachowych zaś szefowi Oddziału IV Komendy Okręgu.

Referat IV w danym obwodzie składał się z podreferatów:

A) Podreferat Broni i Amunicji.

Według wytycznych, kierownik referatu powinien być doskonale zorientowany w ilości broni, amunicji oraz materiałów wybuchowych w powiecie, jej rodzaju, stanie i miejscu ukrycia, a ponadto posiadać informacje na temat składów broni, zainstalowanych przez nieprzyjaciela, na terenie danego obwodu, jak i posiadać informacje o ich ochronie.
Dodatkowo powinny mu być znane ewentualne plany komendanta obwodu, zajęcia takich składów czy magazynów, co pozwalało zaplanować miejsce ukrycia zdobytej broni i amunicji, a ponadto wytypować podręczne warsztaty, które mogłyby być uruchomione w wypadku akcji zbrojnej. Kierownik referatu odpowiadał również za konserwacje posiadanej broni, amunicji czy materiałów wybuchowych.

B) Podreferat Żywnościowy i Materiałów pędnych.

Kierownik tego podreferatu odpowiadał za wszystkie sprawy związane z zaopatrzeniem oddziałów własnych w żywność i materiały pędne. Wymagano więc od niego wiedzy na temat stanu gospodarki danego powiatu, jego zasobów żywności znajdujących się w rękach prywatnych, spółdzielni, władz gminnych i powiatowych, a także tych zmagazynowanych przez nieprzyjaciela.
Kierownikowi podreferatu powinny być znane również plany opanowania składów i magazynów żywnościowych oraz materiałów pędnych wroga, co umożliwiało znalezienie sposobów zabezpieczenia zdobyczy.
W momencie poprzedzającym wybuch akcji zbrojnej ciążyła na nim odpowiedzialność zgromadzenia odpowiednich zapasów żywności na kilka dni, co pozwoliłoby uniknąć jej rekwizycji u ludności cywilnej.

C) Podreferat Sanitarny.

Dla kierownika podreferatu sanitarnego dokładne wytyczne opracowane zostały przez szefa sanitarnego Okręgu.

D) Podreferat Transportowy.

Obowiązkami kierownika tego podreferatu były wszystkie sprawy związane z transportem mechanicznym i konnym. Kierownik zobowiązany został do znajomości liczby samochodów, motocykli i rowerów znajdujących się w powiecie, ich rodzaje i stan techniczny, a ponadto składy transportowe nieprzyjaciela, warsztaty remontowe sprzętu transportowego zarówno wroga, jak i własne oraz ich moc przerobową.
Na czas otwartej walki kierownik powinien dążyć do zgromadzenia wszystkich możliwych śrdoków transportu oraz uruchomić wytypowanie uprzednio warsztaty remontowe.

E) Podreferat Mundurowy.

Ze względu na kłopoty z ustaleniem zakresu pracy kierownika podreferatu mundurowego na okres konspiracji oraz czas walki jawnej, nie miał on ściśle wytyczonych zadań.

F) Podreferat Kwaterunkowy.

Podobnie jak w przypadku podreferatu mundurowego. Wyjątkiem jest tutaj tylko stan znajomości liczby kwater na okres wyczekiwania.

Równolegle do wydania wytycznych o których mowa wyżej, na komendantów obwodów nałożono obowiązek sporządzania szczegółowych raportów kwartalnych o stanie gospodarki na terenie każdego z powiatów. Na podstawie tych raportów Komenda Okręgu mogła przeprowadzić ewidencję stanu gospodarczego całego Okręgu.

Oddział V (łączność).

Szef:

mjr Kazimierz Hojarski "Wandek", "Bocheński".: marzec 1941 - styczeń 1942 r.

Łączność konspiracyjna.

Szefowa:

- Stefania Frołowicz-Hajkowicz "Ewa" - luty 1940 - ??

W ciągu całego 1940 r., a także na początku roku 1941, w Okręgu istniała jedynie łączność konspiracyjna, pod kierownictwem Stefanii Frołowicz-Hajkowicz.
"Ewie" podlegały pod względem fachowym organa łączności konspiracyjnej w powiatach, w zakresie organizowania i utrzymania łączności między sztabem Okręgu a obwodami. Łączność tę miano sobie zapewnić przy pomocy służb kurierskich.

Dodatkowo podlegały jej wszystkie centrale sztabu Okręgu, ich personel i łącznicy sztabu. "Ewa" miała również prawo wydawania wskazówek odpowiednim komórkom w obwodach, co do sposobu łączności ze sztabem Okręgu. Zakres jej obowiązków nakładał na nią również planowanie funkcjonowania służby kurierskiej w razie akcji zbrojnej.
W momencie podjęcia przez Okręg ogólnej akcji zbrojnej, dział łączności konspiracyjnej miał ulec likwidacji i z całym swoim personelem wcielony do dowództwa łączności Okręgu jako sekcja kurierska.

Łączność konspiracyjna miała charakter pocztowo - kurierski i obsługiwana była wyłącznie przez kobiety. Wyjątkiem od reguły była łączność z obwodami północnego Mazowsza, gdzie kurierami byli przede wszystkim mężczyźni, w dużej mierze kolejarze.
Łączność konspiracyjna podzielona była na dwa człony: łączność wewnętrzną i zewnętrzną.
Centrala wewnętrzna komendy Okręgu służyła wyłącznie komendantowi okręgu i jego szefowi sztabu do utrzymania łączności z poszczególnymi oddziałami sztabu.
Centrala zewnętrzna zaś zapewniała łączność z poszczególnymi komendami terenowymi.

Wymiana korespondencji w obu członach dostarczana była w ściśle określonych godzinach do tzw. "sklepów", które pełniły rolę skrzynek.
Poza tym istniały jeszcze punkty kontaktowe z Komendą Główną i Okręgiem Warszawa - Miasto, a ponadto punkt alarmowy, wykorzystywany w nagłych przypadkach. Obwody rozbudowywały swoją łączność wzorując się na siatce Okręgu.
Nieco inny system obowiązywał w łączności między sztabem Okręgu a ziemiami włączonymi do Rzeszy. Poza normalnymi trudnościami konspiracyjnymi, ogromną przeszkodę stanowiła tu granica między Rzeszą a Generalną Gubernią.
W związku z tym utworzono tu dodatkową sieć tzw. skrzynek nadgranicznych i punktów przerzutowych, które zajmowały się przerzutem korespondencji, prasy i ludzi. W tym przypadku łącznikami byli głównie kolejarze, a łączność z Mazowszem do końca okupacji funkcjonowała bez zarzutu.

Łączność operacyjna (bojowa).

Szef:

mjr Kazimierz Hojarski "Wandek", "Bochnicki".: marzec 1941 - ??

Łączność operacyjną (bojową) w Okręgu Warszawa - Województwo, zaczęto montować wraz z nominacją na jej szefa; mjr Kazimierza Hojarskiego "Wandka", "Bochnickiego", który rozpoczął prace organizacyjne w marcu 1941 r.
Od tego czasu, jako szefowi, podlegały mu wszystkie organa łączności na terenie całego okręgu w zakresie przygotowań do akcji zbrojnej. Mowa tutaj przede wszystkim o takich środkach łączności technicznej jak radio, telefon i inne tego typu urządzenia. Kierownikowi łączności operacyjnej podlegały również zagadnienia związane z organizacją dywersji łącznościowej w momencie akcji jawnej.

Oba działy łączności (konspiracyjna i operacyjna) były od siebie zupełnie niezależne, a ich kierownicy podlegali bezpośrednio szefowi sztabu Okręgu.

Oddział VI (BIP).

Szef:

kpt. Aleksander Bartoszuk "Bazyli", "Borys".: kwiecień 1940 - styczeń 1942 r.

Działalność informacyjno - propagandową w Okręgu "Morskie Oko" rozpoczęto już na początku 1940 r. W pierwszych jego miesiącach, informacja i propaganda, ograniczała się jedynie do rozsyłania w teren powielanych komunikatów, uzyskiwanych dzięki nasłuchowi radiowemu i uzupełnianych niejednokrotnie własnymi komentarzami lub też materiałami otrzymanymi z Komendy Głównej ZWZ. Cała ta działalność, prowadzona była przez Oddział I aż do końca marca 1940 r., kiedy to powstał Oddział VI Komendy Okręgu.
Jego szefem mianowano kpt. Aleksandra Bartoszuka "Bazylego", który przejął od Oddziału I, wszystkie agendy działalności informacyjno - propagandowej.

Własną prasę zaczęto wydawać, mniej więcej w trzy miesiące po utworzeniu Oddziału, na rozkaz komendanta Okręgu - Alojzego Horaka.
Pierwszym tytułem Okręgu "Morskie Oko" był "Tygodnik Informacyjny", który był w zasadzie powieleniem "Biuletynu Informacyjnego", wydawanego przez Komendę Główną ZWZ. Zawierał on jedynie niewielkie zmiany i uzupełnienia robione na użytek lokalny.
"Tygodnik Informacyjny" drukowany był w nakładzie 2 000 egzemplarzy i do końca swojego istnienia, czyli do 1942 r., objętościowo nie przekroczył 12 stron.

W lipcu 1941 r., Oddział VI, również z inicjatywy Alojzego Horaka, zaczął wydawać pismo pt.: "Nowa Armia, Nowej Polski". Stało się ono niejako prywatnym forum komendanta Okręgu, który często miewał dość oryginalne opinie, często sprzeczne z opiniami choćby Komendanta Głównego ZWZ. Bardzo szybko doprowadziło to więc, do konfliktu pomiędzy Roweckim a Horakiem. Pismo nie miało długiego bytu, bowiem na skutek "wpadki" drukarni jesienią 1941 r., przestało wychodzić.

Własną działalność informacyjno - propagandową prowadziły również obwody. One także, bardzo szybko rozpoczęły wydawanie własnych pism. Podobnie jak w przypadku okręgu, początkowo były to informacje pochodzące z nasłuchu i powielane na ręcznych drukarenkach. W miarę upływu czasu, praktycznie każdy obwód Okręgu "Morskie Oko" redagował własne pismo i nawet w tak trudnym dla konspiracji terenie, jakim było Mazowsze, wydawano prasę niepodległościową.

I tak, na terenie obwodu Warszawa - powiat, wychodził lokalny "Pionier". Organizatorem oraz redaktorem naczelnym "Pioniera" był Karol Goldman "Bartłomiej", przed wojną redaktor "Strzelca". Tygodniowy nakład tej gazetki wynosił nie wiecej niż 50 egzemplarzy.
Skutkiem szeregu nieporozumień Goldmana z szefem BIP KG ZWZ - płk Rzepeckim, "Pionier" od wiosny 1941 r., wychodził już jako pismo niezaleznej grupy Piłsudczyków.

W styczniu 1940 r., pierwszy komendant obwodu Błonie - Franciszek Jachieć, rozpoczął skromne wydawanie, powielanego pisemka "Placówka", którego nakład wynosił 150 egzemplarzy tygodniowo. Jego kolportażem zajmował się referent organizacyjny obwodu, Kierlandczyk "Ryszard". W czerwcu 1940 r., małą redakcję pisma przeniesiono do Grodziska Mazowieckiego. Na jej czele stanął wówczas dr med. Szpakowski. W styczniu 1941 r., nazwę gazetki zmieniono na "Kronikę Tygodnia".

Od 1940, w obwodzie Sochaczew rozpoczęto wydawanie pisma pt.: "Wytrwamy - Zwyciężymy". Redaktorem gazetki był mgr Jan Zajchowski "Zając". Drukarnia mieściła się w mieszkaniu Marii Purowskiej "Buby". Nakład wynosił do 500 egzemplarzy tygodniowo.

W obwodzie skierniewickim, należącym początkowo do Okręgu Łódź, prasę niepodległościową rozpoczęto wydawać także w pierwszych miesiącach 1940 r. Początkowo wydawnictwo obwodu nie miało nawet nazwy i dopiero w maju 1940, pisemko zaczęło wychodzić pod szyldem "Na Posterunku", raz lub dwa razy tygodniowo, w nakładzie 60 - 80 egzemplarzy.

W obwodzie Łowicz, pierwszym tytułem był "Biuletyn Informacyjny" wydawany w 80 egzemplarzach tygodniowo, przez Polską Organizację Skautową, wcieloną do ZWZ. Twórcami tej działalności byli Szymon Żukrowski i Marian Slęczkowski.
W połowie 1940 r., zespół ten uzyskał powielacz, który umożliwił rozwój pracy wydawniczej. Bardzo szybko, bowiem obok "Biuletynu Informacyjnego" pojawiły się tygodniki "Głos Wolności" oraz "Naród Walczy". Ich nakład nie przekraczał 300 egzemplarzy. Wobec poważnego zagrożenia aresztowaniami, zespół redakcyjny zaprzestał działalności, w marcu 1941 r.

Obwód Grójec w roku 1940 rozpoczął drukowanie tygodnika "Dzwon Polski". Zespół redakcyjny zorganizowany został przez Wandę Godlewską "Wir". Pierwsze numery ukazały się już wiosną 1940 r. w nakładzie 300 egzemplarzy.
W 1941 r., redakcję objął Konstanty Traczewski. Pod koniec roku uzyskano maszynę drukarską, co pozwoliło na wydawanie "Dzwonu Polskiego" drukiem i urealniło zwiększenie nakładu.

W obwodzie siedleckim, podobnie jak w przypadku innych obwodów, działalność informacyjną rozpoczynano od przepisywania audycji pochodzących z nasłuchu i drukowaniu pisemek o niskim nakładzie, nie przekraczającym 50 egzemplarzy tygodniowo. Prasa konspiracyjna docierała tu głównie z Warszawy.

Pierwsze, pełnowymiarowe pismo w obwodzie zaczęło ukazywać się w listopadzie 1941 r., kiedy to w wyniku akcji scaleniowej w skład ZWZ weszła Tajna Armia Polska. Wówczas to prasą obwodu stały się pisma tej organizacji "Na Straży" i "Myśl Polska".
W skład zespołu redakcyjnego tych pism wchodzili: Feliks Małanowski, Aleksander Chrupek "Komar" i Tomasz Chardejewski.
W obwodzie garwolińskim od listopada 1939 do stycznia 1940 r., wydawano, w nakładzie 30 - 50 egzemplarzy, pisemko pt.: "Wiadomości", zawierające materiały pochodzące z nasłuchu radiowego.

Najprawdopodobniej od stycznia 1940 r., ukazywało się pismo "Do Czynu" redagowane przez szefa refertu BIP w obwodzie - Jana Zaniewskiego "Klina". Ogółem, do lata 1940 r., czyli do zaprzestania działalności, wyszło 30 numerów tego pisma.
Jesienią 1940, rozpoczęto wydawanie pisma "Apel", które osiągnęło największy nakład w obwodzie. Gazeta ta jako tygodnik, wychodziła do lipca 1941 r., pod redakcją Jana Zaniewskiego.
W drugiej połowie 1941 r., zaczęła wychodzić mutacja "Biuletynu Informacyjnego", w której umieszczano przedruki ciekawszych artykułów.

Oprócz działalności informacyjnej, Oddział VI sztabu Okręgu, prowadził także bardzo ważną i trudną walkę propagandową z aparatem okupanta. W odpowiedzi na atak niemieckiej propagandy, polskie podziemie zareagowało bardzo silnie i przedsięwzięło kontrakcję, ukierunkowaną na kilku biegunach.
Przystąpiono do akcji tzw. "małego sabotażu", wyrażającego się m. in. w umieszczaniu napisów o tematyce patriotycznej lub ośmieszającej okupanta, na gmachach w miastach i miasteczkach, bojkotu kin, zrywania flag niemieckich itp.
Ponadto prowadzono propagandę szeptaną, która z jednej strony wskazywała możliwości walki z niemieckim przemysłem ("żółwie tempo" pracy) z drugiej podtrzymywała wiarę w ostateczne zwycięstwo Polski.

Do walki propagandowej włączyły się wszystkie obwody Okręgu "Morskie Oko". Z koordynacją i nadaniem jej form organizacyjnych uporano się jednak dopiero w drugiej połowie 1941 r., czyli praktycznie pod koniec istnienia Okręgu.
Sprawę tę uregulował ostatecznie rozkaz komendanta z czerwca tego roku, nakazujący komendantom obwodów zorganizowanie 1-3 osobowych komórek przeznaczonych wyłącznie do prowadzenia działalności propagandowej, mającej mieć destruktywne oddziaływanie wśród Niemców. Działalność ta miała obejmować zarówno osoby cywilne jak i koła wojskowe. Komórki te działały w ramach akcji "N".

Zgodnie z wytycznymi do tej działalności, komórki "N" miały prowadzić pracę propagandową poprzez rozsyłanie lub podrzucanie ulotek oraz innych materiałów w miejscach największych skupisk wroga jak i poszczególnym osobom. Do rozsyłania materiałów propagandowych używano w pierwszym rzędzie poczty. W tym celu sekcje "N" sporządziły wykazy nazwisk i adresów prywatnych Niemców zatrudnianych w urzędach na terenie Okręgu. (Jakimi metodami posługiwały się komórki "N" przy kolportowaniu materiałów propagandowych, można się szczegółowo dowiedzieć z lektury artykułu pt.: "Akcja N" w dziale "Najwieksze bitwy i najsłynniejsze akcje zbrojnego podziemia.).

Z biegiem czasu, akcja "N" rozwijała się coraz żywiołowiej i coraz większy był jej zakres działania. Materiały propagandowe przysyłano do obwodów z Okręgu. Wydatki finansowe ponoszone w związku z prowadzeniem akcji, ponoszone były przez budżet danego obwodu.

Oddział VII Wydział Wojskowy "Letnisko".

Szef:

ppor. Włodzimierz Otocki "Jacek", "Julian", "Zenon".: 15 marca 1941 - (?) styczeń 1942 r.

Zastępca:

- dr Kazimierz Więckowski "Rafał", "Łukasz".: ?? - ??

Prace nad zorganizowaniem struktur Wydziału, rozpoczął w marcu 1941 r., mianowany na jego szefa Włodzimierz Otocki, dotychczasowy szef Oddziału I Komendy Okręgu. Praca szła pełną parą i już pod koniec roku, kompletowanie "Letniska" można było uznać za zakończone.
Wydział Wojskowy ze względu na charakter pełnionych czynności posiadał znaczną autonomię i samodzielność działania. Jego szef utrzymywał bezpośredni kontakt z kierownikiem Biur Wojskowych - Ludwikiem Muzyczką, oraz z poszczególnymi Biurami Wojskowymi Oddziału VII Komendy Głównej. Dodatkowo utrzymywał on na bieżąco kontakty z władzami cywilnymi, przede wszystkim z Okręgową Delegaturą Rządu i jej kierownikiem Józefem Kwasiborskim "Niemirą", a także z przedstawicielami władz wojewódzkich stronnictw politycznych.

Wydział Wojskowy składał się z następujących członów:

Dział organizacyjny.

Szef:

- N.N. "Ryś".

Prowadził wszelkie prace związane z organizacją wydziału wojskowego.

Dział Spraw Wewnętrznych.

Szef:

- dr Kazimierz Więckowski "Rafał".

Zajmował się sprawami dotyczącymi administracji terenu, jego ogólnej organizacji i spraw personalnych.
W skład działu wchodziła Brygada Wywiadowcza dowodzona przez mjr "Urbana" N.N. Jej głównym zadaniem było rozpoznawanie przestępców działających na szkodę państwa i ich zewidencjonowanie. W zakres jej obowiązków wchodziła również ocena stanu bezpieczeństwa na terenie Okręgu, oraz pisanie sprawozdań w tej kwestii.
Informacje zdobywano poprzez szeroko rozbudowaną siatkę wywiadowczą. Brygada stanowiła uzupełnienie wywiadu prowadzonego przez Oddział II sztabu i była z nim ściśle związana, poprzez wymianę dokumentów i sprawozdania.

Dział Sądowo - Prokuratorski.

Kierownik:

- N.N "Lange".

Do końca istnienia Okręgu nie został zorganizowany na tyle, by podjąć jakąkolwiek działalność.

Dział Opieki Społecznej.

Kierownik:

- N.N. "Kochański".

Zajmował się zagadnieniami opieki i zdrowia publicznego poprzez ewidencję ośrodków sanitarnych, personelu lekarskiego, zapasów lekarstw itp. W zakresie tym miał współpracować z szefem sanitarnym okręgu.

Dział Finansów.

Kierownik:

- N.N. "Chińczyk".

Zadaniem działu było układanie preliminarzy budżetowych na okres akcji oraz współpraca z kwatermistrzostwem Okręgu w sprawach finansowych.

Dział Przemysłu i Handlu.

Kierownik:

por. inż. Raciecki "Han".

Prowadził ewidencję zakładów przemysłowych i przygotowywał ekipy do ich objęcia. Ponadto prowadził wywiad przemysłowy i handlowy.

Dział Rolnictwa.

Kierownik:

pchor. rez. N.N. "Smith".

Działowi temu podlegały wszelkie sprawy aprowizacyjne. W tej kwestii współpracowano z kwatermistrzostwem Okręgu.

Dział Wyżywienia i Aprowizacji.

Kierownik:

kpt. N.N. "Paweł" II.

Jego obowiązki polegały na zabezpieczeniu środków wyżywienia dla wojska i ludności. W tej kwestii współpracowano z kwatermistrzostwem Okręgu.

Dział Komunikacji.

Kierownik:

kpt. N.N. "Morozowski".

Swoją działalnością obejmował wszystkie zagadnienia związane z komunikacją kolejową, drogową i wodną. Ze względu na szeroki zakres prac, był to najbardziej rozbudowany referat Wydziału Wojskowego.

Dzielił się na kilka referatów:

Referat Dróg żelaznych.

Jego zadaniem było prowadzenie wywiadu w zakresie wielkości taboru i stanu gospodarczego kolei, przygotowanie jej niektórych elementów do wybuchu powstania, współpraca ze Związkiem Odwetu a następnie z Kedywem w zakresie dywersji i sabotażu kolejowego, udzielanie pomocy przy przewożeniu wszelkiego rodzaju materiałów konspiracyjnych oraz uruchomienie komunikacji kolejowej w okresie odtwarzania sił zbrojnych.

Referat Dróg kołowych.

Komunikacja kołowa i mosty drogowe na terenie województwa. Referat prowadził ewidencję stanu urządzeń drogowych, możliwości ich zniszczenia i odbudowy. Ściśle współpracował z saperami Okręgu.

Referat Wodny.

Prowadzenie wywiadu odnośnie urządzeń i materiałów znajdujących się w portach rzecznych oraz przygotowanie planów ich opanowania.

Referat Mechaniczny.
Referat Elektryczny.
Referat Organizacyjny.
Referat Opanowania.
Referat Wywiadu i Łączności.

Dział Poczt i Telegrafów.

Kierownik:

ppor. N.N. "Zygmunt".

Zajmował się zagadnieniem opanowania sieci pocztowych i telegraficznych. Ściśle współpracował z kontrwywiadem w zakresie przechwytywania donosów do niemieckich władz bezpieczeństwa. W tym celu zorganizowano zakonspirowane komórki w urzędach pocztowych.

Związek Odwetu.

Szef:

kpt. sap. Tadeusz Marynowski "Marynka", "Witalis".: maj 1940 - ??

Utworzony w maju lub czerwcu 1940 r. Niestety brakuje jakichkolwiek wzmianek o jego działalności w latach 1940 - 1941 r.

Wojskowa Służba Kobiet.

Szefowa:

- Wiktoria Dehnel "Emilia".: październik 1941 - ??

Służba Ochrony Powstania.

Inspektor okręgowy:

ppłk Tarnogórski "Feliks".: jesień 1941 - ??

Głównymi zadaniami Inspektora okręgowego była organizacja oddziałów SOP, montowanie łączności z podwładnymi, przeprowadzanie i organizacja szkoleń, zgodnie z wytycznymi komendanta Okręgu.
Zakończenie okresu organizacyjnego SOP dla Okręgu Warszawa - Województwo wyznaczono na dzień 30 grudnia 1941 r.

Służba Zdrowia.

Szef:

mjr. lek. Cyryl Jan Mockałło "Korczak".: 1940 - ??

Sąd Kapturowy "Kantor".

Przewodniczący:

por. Władysław Sieroszewski "Paweł", "Sabała".: kwiecień 1940 - ??

Zorganizowany został w kwietniu 1940 r. Przewodniczącym wybrano byłego prokuratora Sądu Najwyższego Władysława Sieroszowskiego. W składzie sędziowskim zasiadali natomiast:

- były sędzia Sądu Apelacyjnego w Warszawie: Tadeusz Semadeni "Teodor";
- były sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie: Wiktor Danielewicz "Grunt";
- były wiceprezes Sądu Okręgowego w Warszawie: Witold Majewski "Dominik".

Pod koniec 1941 r., utworzono stanowisko prokuratora, którym został były wiceprokurator Sądu Apelacyjnego w Warszawie; Juliusz Prachtal - Morawiński "Cezary".

Postępowanie karne podejmowano na rozkaz komendanta Okręgu lub upoważnionego przez niego innego przełożonego jednostki terytorialnej (podokręg lub obwód). Dochodzenie zazwyczaj prowadził kontrwywiad, bywało jednak, że inne komórki ZWZ.
Dokumentacja danej sprawy składała się z doniesień i raportów oraz dołączonych do nich zeznań świadków, a także dowodów rzeczowych. Postępowanie było tajne i zaoczne. Jedynie członkowie ZWZ byli z reguły przesłuchiwani przez prowadzącego dochodzenie, a w ważniejszych sprawach przez prokuratora, a nawet przez wydelegowanego sędziego.

Do chwili powołania prokuratora akt oskarżenia opierał się wyłącznie na doniesieniach kontrwywiadu, co nie zawsze było kompletne. Często bywało, że sąd zwracał akt oskarżenia, co doprowadzało do poważnych zatargów z szefem kontrwywiadu Okręgu - kpt. Klausalem.
Rozprawa sądowa była tajna, czyli bez udziału prokuratora i oskarżonego. Istniały tylko dwie możliwości - kara śmierci lub uniewinnienie. Wyrok sądu, jak również postanowienie o oddaleniu danej sprawy do rozpatrzenia w czasach powojennych, wymagały zatwierdzenia przez Okręgowego Delegata Rządu. Wyrok zapadał większością głosów. Nie sporządzano przy tym żadnych protokołów z posiedzeń. Zatwierdzony wyrok nie podlegał żadnym odwołaniom i był ostateczny.

W okresie 1940 - 1941 powołano także zamiejscowe placówki Sądu Okręgu Warszawa - Województwo. Mieściły się one w Płocku, Ciechanowie, Pułtusku oraz w Siedlcach. Wyroki tych sądów musiały być wraz z aktami sprawy przesłane do Sądu Kapturowego w Okręgu, w celu ich aprobaty.